Quang cảnh Hội nghị quan chức cấp cao ASEAN. Ảnh: Viên Luyến/PV TTXVN tại Malaysia
Chia sẻ với phóng viên TTXVN tại Malaysia, chuyên gia về kinh tế và quan hệ quốc tế Samirul Ariff Othman cho rằng chương trình nghị sự kinh tế được đánh giá là cấp bách nhất bao gồm việc chuẩn bị một cách tiếp cận tập thể đối với rủi ro thuế quan của Mỹ, trong đó có mức thuế 25% đề xuất nhằm vào ô tô, chất bán dẫn và dược phẩm. Malaysia, với vai trò Chủ tịch, đã xem xét các loại thuế này là rủi ro vĩ mô đối với các nước xuất khẩu chủ lực về điện và điện tử (E&E) và mong muốn có một phản ứng chung của khối.
Trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ toàn cầu gia tăng, câu trả lời thực tế của ASEAN là chiến lược “giảm thiểu rủi ro bằng cách hội nhập”. Chiến lược này được thể hiện rõ nét qua việc nâng cấp các thỏa thuận thương mại lớn. Cuộc đàm phán nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) đã kết thúc vào tháng 5, và các nhà lãnh đạo dự kiến sẽ ký Nghị định thư thứ 2 tại Hội nghị sắp tới. Việc này nhằm hiện đại hóa quy tắc xuất xứ, số hóa thủ tục hải quan và giảm thiểu các vấn đề về tuân thủ. Song song đó, Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc - ASEAN (ACFTA 3.0), với các chương mới về kinh tế kỹ thuật số và xanh, cũng đã hoàn tất đàm phán và được đẩy nhanh tiến độ để các nhà lãnh đạo phê duyệt hoặc ký kết vào cuối năm.
Nhận định về chiến lược này, chuyên gia Samirul - còn là Cố vấn cấp cao của công ty tư vấn Global Asia Consulting và giảng viên thỉnh giảng trường Đại học Công nghệ Petronas (UTP) - cho rằng phản ứng của ASEAN đối với một thế giới “đầy rẫy” thuế quan và bất ổn là hội nhập nhanh hơn ở những lĩnh vực quan trọng - như thủ tục hải quan/quy tắc xuất xứ hàng hóa, các quy tắc kỹ thuật số và thanh toán, cũng như lưới điện - đồng thời đa dạng hóa đối tác như Trung Quốc, Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) cùng các đối tác khác, trong khi củng cố chuỗi cung ứng như chất bán dẫn và vật liệu xanh.
Về mặt kinh tế kỹ thuật số, ASEAN đang dồn lực cho Hiệp định Khung về Kinh tế số ASEAN (DEFA), đặt mục tiêu hoàn tất đáng kể vào cuối năm 2025, với Malaysia đang thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình này. DEFA nhằm mục đích tiêu chuẩn hóa các quy tắc cho thương mại kỹ thuật số, thương mại điện tử, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu, nhận dạng kỹ thuật số và thanh toán kỹ thuật số, lĩnh vực đang phát triển mạnh mẽ ở Đông Nam Á.
Các nhà lãnh đạo sẽ giao nhiệm vụ cho các bộ trưởng để hoàn thành DEFA, tập trung vào luồng dữ liệu, định danh kỹ thuật số, thanh toán xuyên biên giới và AI đáng tin cậy, neo giữ tầm nhìn thị trường kỹ thuật số đơn nhất "mở, an toàn, toàn diện". Đồng thời, liên kết thanh toán QR/tức thời xuyên biên giới cũng được mở rộng (ví dụ: Giai đoạn 2 Malaysia-Campuchia), giúp giảm chi phí giao dịch cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) và thúc đẩy chi tiêu du lịch.
Chuyên gia Samirul cho rằng các vấn đề về năng lượng xanh và an ninh năng lượng cũng được nâng cao. Các nhà lãnh đạo đang thúc đẩy Lưới điện ASEAN và LTMS-PIP (Lào - Thái Lan - Malaysia - Singapore) như những mô hình thương mại điện đa phương, kêu gọi mở rộng công suất và tiêu chuẩn hóa các quy tắc. Các khuôn khổ mới về việc làm xanh/chuyển đổi công bằng và các trung tâm xanh MSME cũng đang được triển khai.
Tuy nhiên, bên cạnh các vấn đề kinh tế, Hội nghị cấp cao còn phải đối mặt với các thách thức chính trị dai dẳng. Ông Thomas Daniel - Giám đốc chương trình Nghiên cứu chính sách đối ngoại và an ninh thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược và quốc tế Malaysia (ISIS), chỉ ra rằng rất nhiều vấn đề chính trị và kinh tế cấp bách nhất không phải là mới đối với ASEAN. Chúng là sự tiếp nối của các xu hướng đã tác động đến khu vực trong nhiều năm và đang trở nên cấp bách hơn.
Ông Daniel cũng lưu ý rằng sự gắn kết của ASEAN trong việc quản lý các lợi ích cạnh tranh từ các cường quốc lớn sẽ nằm trong chương trình nghị sự hàng đầu. Những bất đồng liên quan đến Biển Đông, Myanmar và cách mô tả các cường quốc lớn đã dẫn đến việc thiếu đồng thuận tại các hội nghị cấp cao trước đây. Ông Daniel nhấn mạnh thêm rằng các quốc gia thành viên sẽ tiếp tục đưa ra quyết định trên cơ sở lợi ích quốc gia, bất kể những tuyên bố về vai trò trung tâm của ASEAN.
Đánh giá về vai trò của Việt Nam trong ASEAN, chuyên gia Samirul cho rằng Việt Nam đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy các lĩnh vực hợp tác ưu tiên của khu vực, đặc biệt trong chuỗi giá trị bán dẫn và lĩnh vực kỹ thuật số.
Trong ngành bán dẫn và thiết kế/đóng gói tiên tiến, Malaysia đang thúc đẩy chương trình nghị sự khu vực, trong khi Việt Nam đang mở rộng công suất lắp ráp và ưu đãi biểu thuế điện năng cho các nhà máy chế tạo bán dẫn. Điều này tạo ra sự bổ sung tự nhiên cho việc xây dựng chuỗi giá trị chung, các nguồn nhân lực tài năng và các tiêu chuẩn.
Việt Nam cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đồng định hình các quy tắc DEFA (luồng dữ liệu xuyên biên giới, nhận dạng kỹ thuật số, an ninh mạng, AI đáng tin cậy). Sự tham gia tích cực của Việt Nam trong Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN (AEM) giúp cho việc phối hợp giữa Kuala Lumpur và Hà Nội trở nên đặc biệt hữu ích cho các thỏa thuận thương mại kỹ thuật số và thanh toán QR/tức thời.
Ngoài ra, Việt Nam cũng là đối tác tiềm năng trong hợp tác Malaysia - Việt Nam về vật liệu xanh, tiêu chuẩn đo lường, báo cáo và xác minh (MRV), và sự sẵn sàng cho thuế carbon xuyên biên giới trong khuôn khổ khử carbon công nghiệp. Về năng lượng xanh, Việt Nam hợp tác trong các dự án năng lượng tái tạo và kết nối lưới điện theo Lưới điện ASEAN (APG), mở rộng các liên kết năng lượng đến khu vực Mekong.