Xác một chiếc máy bay nằm giữa cánh đồng ở Ukraine. Ảnh: AFP
Trên vùng đất màu mỡ rộng 1.500 ha trong "vựa lúa mì" của châu Âu, ông nông dân Ukraine, Grygorii Tkachenko đang xây dựng lại trang trại của mình. Đạn pháo và tên lửa Grad đã dội xuống trang trại của Tkachenko vào đầu tháng 3, quét sạch các khu nhà xưởng, máy móc và một nửa đàn gia súc. Khi các lực lượng Nga rút lui khỏi vùng Chernihiv ở đông bắc Ukraine, những dấu vết tàn phá vẫn ngổn ngang trên những cánh đồng trồng ngô, khoai tây và chăn thả bò sữa của người nông dân 54 tuổi. Những quả mìn còn vương vãi trên khắp các cánh đồng, khiến Tkachenko lo lắng cho những con bò còn sống sót.
Trải nghiệm khó khăn như của ông Tkachenko đang diễn ra trên khắp Ukraine, một quốc gia mà ở thời bình có thể nuôi sống lượng dân cư gấp 10 lần dân số của mình. Ukraine gửi đi những con tàu chở đầy lúa mì, dầu hướng dương và ngô đến khắp Bắc Phi và Trung Đông. Các quốc gia như Ai Cập, Liban và Mauritania phụ thuộc vào lượng xuất khẩu nông sản khổng lồ của Ukraine, mà nay đã giảm xuống mức nhỏ giọt khi các cảng ở Biển Đen bị Nga phong toả.
Giờ đây, khi nông dân Ukraine thúc đẩy vụ gieo cấy mùa xuân đã chậm trễ do chiến sự, thì quy mô thiệt hại do chiến tranh gây ra đối với năng lực sản xuất lương thực của họ đang tàn phá các thị trường thế giới. Giá lương thực thực phẩm đã tăng vọt, gây ra một cuộc khủng hoảng lương thực chưa từng có, sẽ làm trầm trọng thêm mức độ kỷ lục của tình trạng đói trên thế giới - theo một báo cáo chung gần đây của Liên hợp quốc (LHQ) và Liên minh châu Âu (EU).
Một nông dân Ukraine đứng gần chiếc máy kéo bị đạn pháo phá hủy ở Cherkska Lozova, Ukraine. Ảnh: Getty Images
Tuần trước, nhà ngoại giao Ukraine Markiyan Dmytrasevych phát biểu tại cuộc họp của LHQ về an ninh lương thực ở Ba Lan: “Ukraine hiện buộc phải tập trung vào việc cung cấp lương thực cho chính công dân của mình”.
Ukraine sở hữu những vùng đất nông nghiệp thuộc loại trù phú, màu mỡ nhất trên thế giới. Một vành đai "đất đen" chernozem siêu phì nhiêu chạy dọc khắp đất nước từ bắc xuống nam, và đông sang tây, nhưng phần lớn hiện nay không còn canh tác được do chiến tranh.
Theo ông Mykhailo Amosov - chuyên gia sử dụng đất tại tổ chức phi chính phủ môi trường Ukraine Ecoaction, ước tính có khoảng 10 triệu ha – tương đương 1/3 tổng diện tích đất canh tác của Ukraine - đã không thể sản xuất vì bị quân đội Nga kiểm soát hoặc vì bị rải đầy mìn, đạn pháo chưa nổ cùng những tàn tích của xe tăng và các khí tài quân sự khác.
Ông Amosov ước tính khoảng 6 - 7 triệu ha đất chernozem tươi tốt hiện đã không còn khả năng sử dụng: “Các quan chức nói rằng sẽ cần khoảng 3 đến 5 năm nữa để khai thác được khu vực này. Tôi thấy rất nhiều nông dân mặc áo chống đạn vì ở ngoài đồng rất nguy hiểm”.
Nông dân Ukraine mặc áo chống đạn và mũ sắt khi ra đồng. Ảnh: Reuters
Ông Tkachenko cho biết các cánh đồng của ông rải rác nhiều vật liệu chưa nổ khi lực lượng Nga rút lui. "Hầu hết các công cụ kỹ thuật đã được khôi phục, nhưng chúng tôi đang gặp vấn đề với mìn rải rác trên đồng".
Mặc dù đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn cung cấp thiết yếu, từ nhiên liệu đến phân bón và hạt giống do chiến tranh, nông dân Ukraine vẫn cố gắng gieo hạt các loại cây trồng như ngô, hoa hướng dương và đậu nành vào mùa xuân này. Hầu hết các ước tính cho thấy khoảng 70% diện tích gieo trồng của năm ngoái có thể gieo hạt. Mariia Dudikh, Giám đốc Diễn đàn Nông nghiệp Quốc gia Ukraine, cho biết: “Cách đây 5 hoặc 6 tuần, chúng tôi ước tính rằng nông dân chỉ có thể gieo hạt tối đa 30 hoặc 40% diện tích đất trồng”.
Nhưng liệu họ có thể thu hoạch như bình thường vào cuối năm hay không, lại là một câu hỏi khác. Mối đe dọa vẫn đang hiện hữu đối với những cánh đồng lúa mì mà nông dân đã chăm sóc kể từ mùa đông năm ngoái. Kyiv cho rằng Nga đã lấy khoảng 400.000 tấn lương thực từ các khu vực mà họ kiểm soát. “Quân đội Nga đã bắt đầu lấy ngũ cốc và dầu hướng dương của chúng tôi từ các vùng lãnh thổ bị chiếm tạm thời ở Luhansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia", nhà ngoại giao Ukraine, Dmytrasevych cho biết tại một hội nghị của Liên Hợp Quốc.
Nông dân đổ hạt giống yến mạch vào máy gieo hạt trên cánh đồng ở Kyiv. Ảnh: AFP/Getty Images
Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo rằng sản lượng lúa mì của Ukraine sẽ còn 21,5 triệu tấn trong niên vụ 2022-23, giảm mạnh so với mức 33 triệu tấn của niên vụ trước.
Cũng có những dấu hiệu ban đầu cho thấy các khu vực sản xuất ở phía nam Kherson và Zaporizhzhia có thể sẽ cung cấp sản lượng ít hơn dưa chuột, cải bắp, cà chua và dưa hấu trong năm nay do giao tranh ác liệt đã diễn ra ở đó.
Ngũ cốc mùa đông cần được thu hoạch vào tháng 7 và tháng 8 cũng có thể bị thối rữa vì không còn nơi cất giữ do nhiều hầm chứa ngũ cốc khổng lồ đã trở thành mục tiêu tấn công.
Cuộc khủng hoảng giá cả và kho dự trữ đang rình rập chủ yếu là do Nga tiếp tục phong tỏa Biển Đen, con đường để Ukraine xuất khẩu 90% các mặt hàng lương thực chính của nước này trước chiến tranh.
Hiện có khoảng 24 triệu tấn lúa mì và ngô bị mắc kẹt ở Ukraine, không thể xuất khẩu. Ông Torero cho biết: “Nếu số đó được xuất đi thì giá sẽ giảm đáng kể”.
EU muốn giải quyết những khó khăn phức tạp về hậu cần kìm hãm việc mở rộng xuất khẩu của Ukraine ngả đất liền nhưng cho đến khi điều đó được cải thiện, mối đe doạ sẽ là sự sụp đổ tài chính với người nông dân, bởi họ dựa vào thương lái để có thu nhập.
“Vấn đề chính là tiền”, ông Tkachenko nói, “Chúng tôi có đủ thời gian để khôi phục các nhà kho cất chứa cho vụ thu hoạch, nhưng điều chính yếu là phải thu được tiền”.