Một cơ sở lưu trữ khí đốt của Tập đoàn Naftogaz của Ukraine. Ảnh: naftogaz.com
Theo Kyiv Post (Ukraine) ngày 5/3, cuộc chiến toàn diện với Nga không chỉ ảnh hưởng đến an ninh quốc gia mà còn gây tổn thất nặng nề cho nền kinh tế Ukraine, đặc biệt là ngành công nghiệp khí đốt. Hai đòn giáng mạnh - lệnh cấm xuất khẩu và các cuộc điều tra hình sự nhằm vào các nhà tài phiệt - đã khiến ngành này rơi vào tình trạng khó khăn chưa từng có.
Sụt giảm sản lượng trong bối cảnh xung đột
Như Forbes Ukraine xác nhận, sản lượng khí đốt của Ukraine đã giảm 3,5% xuống còn 19,1 tỷ mét khối kể từ khi cuộc xung đột bùng nổ. Tuy nhiên, mức sụt giảm này phân bổ không đồng đều giữa khu vực tư nhân và nhà nước.
Các công ty khí đốt tư nhân chịu tổn thất nặng nề nhất với mức giảm sản lượng lên đến 32%, trong khi các công ty nhà nước chỉ giảm 6%. Sự chênh lệch đáng kể này phần lớn bắt nguồn từ lệnh cấm xuất khẩu khí đốt được áp dụng vào tháng 6/2022 và gần đây đã được gia hạn đến năm 2025.
Trong bức tranh ảm đạm chung, Nadra-GeoInvest nổi lên như một điểm sáng hiếm hoi. Công ty này không những không sụt giảm mà còn tăng sản lượng gấp bốn lần trong năm 2024 so với năm 2021. Forbes Ukraine cho biết, thành công này đến từ việc công ty đã mạnh dạn khoan ba giếng mới, mỗi giếng sâu 5.800 mét, và may mắn là những giếng này mang lại lợi nhuận cao.
Ngược lại, hầu hết các công ty khác đều ghi nhận sự sụt giảm đáng kể. ESCO-Pivnich, công ty đứng thứ hai trong số các nhà sản xuất khí đốt Ukraine, giảm 28% sản lượng. Công ty Dầu khí Poltava, thuộc sở hữu của Công ty Dầu khí JKX từ Anh, cũng giảm 31%.
Tranh cãi về lệnh cấm xuất khẩu
Lệnh cấm xuất khẩu khí đốt đang là tâm điểm tranh cãi giữa các công ty tư nhân và chính phủ. Các doanh nghiệp tư nhân cho rằng việc kéo dài lệnh cấm đến năm 2025 là không hợp lý trong bối cảnh hiện tại.
Maksym Tymchenko, Tổng giám đốc điều hành của DTEK - công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, đã chia sẻ với Forbes Ukraine: "Lệnh cấm xuất khẩu khí đốt có ý nghĩa vào năm 2022 khi châu Âu xảy ra khủng hoảng năng lượng và giá cả ở mức cao kỷ lục, nhưng hiện tại - không có lý do rõ ràng nào cho lệnh cấm này".
Theo Tổng Giám đốc Tymchenko, lệnh cấm không chỉ gây khó khăn cho việc dự đoán giá cả mà còn cản trở kế hoạch đầu tư sản xuất trong một đến hai năm tới. Điều này khiến các công ty tư nhân rơi vào tình thế bấp bênh, không thể hoạch định chiến lược dài hạn.
Về phía chính phủ, quan điểm lại hoàn toàn khác. Một quan chức cấp cao của Bộ Năng lượng Ukraine giấu tên cho biết: "Nhưng nếu chúng tôi không ngừng xuất khẩu, chúng tôi sẽ không có khí đốt". Chính phủ Ukraine lo ngại rằng nếu không duy trì lệnh cấm, nước này sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt khí đốt trong nước.
Để hỗ trợ các công ty tư nhân vượt qua khó khăn, từ năm 2023, công ty nhà nước Naftogaz đã bắt đầu mua khí đốt từ các doanh nghiệp này. Mykhailo Svyshcho, nhà phân tích tại công ty tư vấn ExPro, nhận định: "Điều này cung cấp cho nhà nước nguồn tài nguyên rẻ hơn so với hàng nhập khẩu và mang đến cho các công ty một nguồn mua ổn định".
Các nhà tài phiệt và cuộc điều tra hình sự
Không chỉ chịu tác động từ lệnh cấm xuất khẩu, ngành khí đốt Ukraine còn phải đối mặt với làn sóng điều tra hình sự nhằm vào các nhà tài phiệt - những người sở hữu phần lớn thị phần trong ngành.
Các nhà tài phiệt Ukraine đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng trong ngành khí đốt, không chỉ do lệnh cấm xuất khẩu kéo dài mà còn từ các cuộc điều tra hình sự nhắm vào một số cá nhân nổi bật.
Ihor Kolomoisky, một trong những nhà tài phiệt có ảnh hưởng nhất Ukraine, đã bị bắt vào tháng 9/2023 với cáo buộc gian lận và rửa tiền. Công ty khí đốt Ukrnaftoburinnya của ông này, từng là một trong những nhà sản xuất lớn nhất, đã bị tịch thu và quốc hữu hóa.
Từ tháng 12/2023 đến tháng 8/2024, Ukrnaftoburinnya đã không khai thác bất kỳ lượng khí đốt nào vì tòa án đã chặn giấy phép khai thác tài nguyên đặc biệt của công ty sau vụ kiện từ Cơ quan Địa chất Nhà nước.
Tờ Ekonomichna Pravda đưa tin việc hủy giấy phép khai thác khí đốt của Ukrnaftoburinnya tại mỏ Sakhalin ở miền Đông Ukraine đã gây thiệt hại khoảng 3 tỷ Hr (72,7 triệu USD) cho nước này.
Tương tự, Vadym Novynsky, một nhà tài phiệt khác và là cựu nghị sĩ, cũng phải đối mặt với các cáo buộc nghiêm trọng. Vào tháng 1/2023, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với ông Novynsky, Ukrainska Pravda đưa tin.
Vào tháng 1/2025, ông Novynsky bị buộc tội vắng mặt về tội phản quốc và kích động thù hận tôn giáo. Công ty khí đốt Smart Energy của ông đã chứng kiến sản lượng giảm mạnh, chỉ còn 90 triệu mét khối vào năm 2024, thấp hơn bốn lần so với năm 2021.
Tóm lại, trong bối cảnh đầy thách thức, ngành khí đốt Ukraine đang phải tìm kiếm các giải pháp để duy trì hoạt động. Việc Naftogaz mua khí đốt từ các công ty tư nhân có thể là một biện pháp tạm thời, nhưng về lâu dài, ngành này cần những chính sách hỗ trợ toàn diện hơn để phục hồi và phát triển.