Nền tảng cho quan hệ Việt Nam - Mỹ

Một phần quan trọng của quá trình hòa giải giữa hai nước sau chiến tranh là hoạt động phối hợp nhân đạo tìm kiếm và kiểm kê quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh ở Việt Nam, được tiến hành từ cuối những năm 1980. Sau 35 năm hai bên tiến hành hoạt động hỗn hợp tìm kiếm, đến nay đã giúp xác minh được trên 730 trường hợp quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh (MIA). Trong số 1.973 trường hợp quân nhân Mỹ mất tích, nay chỉ còn 1.239 trường hợp cần tiếp tục tìm kiếm. Đây là một trong những trụ cột trong hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh giữa hai nước.

Về hợp tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ Việt Nam hy sinh trong chiến tranh (Việt Nam còn khoảng 180.000 liệt sĩ chưa tìm thấy), trên cơ sở Bản ghi nhớ về hợp tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ ký tháng 7/2021, hai bên tích cực triển khai các nội dung đã ký kết, đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Đến nay, phía Mỹ đã cung cấp cho Việt Nam hơn 30 bộ hồ sơ về bộ đội Việt Nam hy sinh, mất tích trong chiến tranh, cùng nhiều kỷ vật chiến tranh.

Cuối năm ngoái, Bộ Quốc phòng Mỹ đã khởi động Sáng kiến tìm kiếm người Việt Nam mất tích trong chiến tranh (VWAI) nhằm hỗ trợ tìm kiếm và xác định danh tính người Việt Nam hy sinh và mất tích trong chiến tranh. Sáng kiến có sự tham gia của Viện Hòa bình Mỹ, Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID), Đại học Harvard, và Ủy ban Quốc tế về người mất tích (ICMP).

Sáng kiến VWAI do Mỹ hỗ trợ đã thúc đẩy chuyển giao công nghệ pháp y, phát triển năng lực quản lý và phân tích dữ liệu, đồng thời đào tạo nhân viên pháp y cho Việt Nam. Nhiều cựu chiến binh Mỹ cũng đã trở lại Việt Nam để giúp tìm kiếm các địa điểm nơi đơn vị của họ chôn cất binh lính Việt Nam trong chiến tranh.  Hoạt động nhân đạo này đã góp phần tăng cường tình hữu nghị, hợp tác giữa hai nước. 

Hàng loạt dự án đã và đang được triển khai, ghi nhận những nỗ lực chung trong hợp tác Việt - Mỹ về khắc phục hậu quả chiến tranh, trong đó phải kể tới việc hoàn thành Dự án tẩy độc dioxin tại sân bay Đà Nẵng; tiếp tục triển khai dự án tẩy độc dioxin tại sân bay Biên Hòa;

Dự án hỗ trợ cải thiện chất lượng sống cho người khuyết tật Việt Nam tại các tỉnh bị phun rải nặng chất độc da cam; dự án truyền thông về khắc phục hậu quả bom mìn, chất độc hóa học sau chiến tranh... Tháng 3 vừa qua, Mỹ đã công bố một dự án mới trị giá 73 triệu USD để xử lý đất và trầm tích bị ô nhiễm tại Biên Hòa.

Chính phủ Mỹ đã tài trợ hơn 206 triệu USD trong gần 3 thập niên cho các chương trình tiêu hủy vũ khí truyền thống tại Việt Nam với mục đích rà phá bom mìn, vật liệu nổ, giáo dục về nguy cơ bom mìn, vật liệu nổ và hỗ trợ nạn nhân, hỗ trợ nâng cao năng lực quốc gia.

Riêng tại tỉnh Quảng Trị, được xác định là tỉnh bị ô nhiễm bom mìn nặng nhất toàn quốc với 81,36% diện tích bị ô nhiễm ở tất cả 141 xã, phường, thị trấn, từ năm 1996 đến nay, Chính phủ Mỹ đã hỗ trợ triển khai các chương trình, dự án trong lĩnh vực khắc phục hậu quả bom mìn với ngân sách ước tính khoảng 91,1 triệu USD.  

Từ năm 2013 đến nay, Mỹ đã hỗ trợ Việt Nam tiếp cận các phương pháp quản lý và công nghệ mới trong khắc phục hậu quả bom mìn. Diện tích đất được rà phá tăng nhanh. Trong 10 năm qua, Việt Nam đã tiến hành rà phá bom mìn trên diện tích gần 500.000 ha. Dự kiến từ năm 2023 - 2028, hai bên sẽ hợp tác  hoàn thành mục tiêu rà phá khoảng 350.000 ha diện tích đất bị ô nhiễm.

Trong chuyến thăm chính thức Việt Nam giữa tháng 4 vừa qua,  Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tuyên bố "Mỹ cam kết thực hiện công việc đang diễn ra để giải quyết các hậu quả của chiến tranh. Đây là vấn đề của sự tin tưởng, cam kết và trách nhiệm".

Thượng nghị sỹ Mỹ Jeff Merkley trong chuyến thăm Việt Nam gần đây, cũng nhấn mạnh “Chúng ta nên tự hào vì những gì mà chúng ta đã làm, cùng phối hợp hợp tác giữa hai quốc gia về giải quyết hàng loạt nỗi đau chiến tranh. Tất cả những gì mà chúng ta đã nỗ lực hợp tác với nhau sẽ là những di sản tuyệt vời để lại cho thế hệ sau, đó là di sản của hòa bình, của tình hữu nghị và cơ hội phục hồi".