Nền kinh tế Mỹ đã trong tình trạng 'đình lạm nhẹ'?

Theo hãng tin Reuters ngày 25/3, nhận định trên do một nhà kinh tế đưa ra, phản ánh quan điểm ngày càng phổ biến trong giới quan sát về nền kinh tế Mỹ và Fed. Họ đang tự hỏi liệu nền kinh tế Mỹ, vốn vượt trội trong thời kỳ đại dịch COVID-19, có đang chững lại hay không.

Nhà kinh tế trưởng Joe Brusuelas của công ty RSM gọi tình trạng hiện tại là “đình lạm nhẹ” trong phân tích về cuộc họp gần đây của Fed. Ông nhận định rằng dự báo của Fed ngụ ý tình trạng đình lạm nhẹ trong ngắn hạn khi tăng trưởng chậm lại và lạm phát tăng lên, đồng thời nhấn mạnh tình trạng bất định lan rộng về quy mô và tác động của cú sốc thương mại.

Đình lạm là tình trạng lạm phát cao đi kèm với tỷ lệ thất nghiệp cao, từng ảnh hưởng nghiêm trọng đến Mỹ trong thập niên 1970, một trong những giai đoạn quản lý kinh tế tệ nhất kể từ Đại suy thoái. Khi đó, các quan chức Fed sử dụng dữ liệu và mô hình sai lầm, trong khi chính phủ phản ứng bằng các biện pháp kiểm soát giá cả và chiến dịch truyền thông.

Gần đây, khi nhiều nhà kinh tế bắt đầu hạ dự báo tăng trưởng nhưng nâng dự báo lạm phát do những thay đổi mạnh mẽ trong chính sách kinh tế của Tổng thống Donald Trump, tranh luận về khả năng tái diễn đình lạm lại nổi lên.

Về lý thuyết, một nền kinh tế suy yếu với tỷ lệ thất nghiệp gia tăng sẽ làm giảm lạm phát, khiến hai yếu tố này khó có thể tồn tại đồng thời. Tuy nhiên, giống như cú sốc giá dầu trong thập niên 1970 đã đẩy giá cả lên cao, cú sốc thuế quan từ chính sách thương mại của ông Trump cũng đang khiến thế giới hoang mang.

Chính quyền ông Trump khẳng định rằng các biện pháp thuế quan là một phần trong kế hoạch chuyển đổi nền kinh tế, kết hợp với các nỗ lực cắt giảm quy định và thuế, nhằm tạo ra nhiều việc làm hơn và kiềm chế lạm phát.

Dù có dấu hiệu đình lạm trong dự báo hiện tại, nhưng tình hình vẫn chưa nghiêm trọng như thập niên 1970 - một giai đoạn mà “chỉ số khốn khổ” (tổng hợp giữa tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát) đạt mức cao nhất trong lịch sử kinh tế hậu chiến.

Trong tuần này, các quan chức Fed đều dự báo lạm phát và thất nghiệp sẽ cao hơn so với dự tính trước đó. Trong khi đó, thị trường chứng khoán Mỹ đóng cửa với mức tăng nhẹ vào ngày 25/3. Chỉ số Dow Jones và S&P 500 ghi nhận mức tăng nhỏ, còn Nasdaq tăng gần 0,5%.

Tuần trước, theo hãng tin AP, Fed đã giữ nguyên lãi suất sau hai ngày họp. Tuyên bố của Fed nhấn mạnh các nhà hoạch định chính sách ủng hộ việc giữ nguyên lãi suất cho vay chủ chốt của ngân hàng này ở mức 4,25% - 4,5%. Fed cũng cảnh báo xu hướng gia tăng bất ổn kinh tế và cho biết đang tìm cách điều hướng nền kinh tế vốn có nhiều biến động do chính sách thuế quan mạnh mẽ của chính quyền Tổng thống Trump.

Fed để ngỏ khả năng tiến hành 2 lần cắt giảm lãi suất trong năm nay như từng đưa ra trong báo cáo tháng 12/2024.

Tuy nhiên, các dự báo kinh tế mới của Fed đã bộc lộ thế khó xử: tăng trưởng có xu hướng chậm lại, thất nghiệp tăng cao hơn dự báo, trong khi lạm phát tăng nhanh do ảnh hưởng của các biện pháp thuế quan.

Dự báo của Fed cho thấy họ tin rằng tăng giá do thuế quan chỉ là nhất thời. Trước đó, Fed từng đánh giá sai lầm rằng lạm phát trong đại dịch COVID-19 chỉ là tạm thời.

Theo Reuters, tình hình hiện nay đã khác. Các nhà máy và cảng đã hoạt động trở lại, hàng hóa lưu thông bình thường.

Tuy nhiên, xét đến quy mô và phạm vi kế hoạch của ông Trump, các quan chức cho rằng kết quả vẫn khó đoán định.

Theo Chủ tịch Fed Jerome Powell, dữ liệu kinh tế vĩ mô vẫn vững chắc. “Chỉ số khốn khổ” thực tế vẫn ở mức thấp. Tuy nhiên, các chỉ số mềm như niềm tin kinh tế đang suy giảm, điều mà các nhà hoạch định chính sách lo ngại có thể khiến doanh nghiệp trì hoãn đầu tư và tuyển dụng, trong khi hộ gia đình cắt giảm chi tiêu, ngay cả khi thuế quan tiếp tục đẩy giá cả tăng lên.

Các quan chức Fed ghi nhận mối lo ngại gia tăng từ các doanh nghiệp và đã bắt đầu thảo luận về những lựa chọn khó khăn mà tình trạng đình lạm đặt ra đối với một ngân hàng trung ương có nhiệm vụ kiểm soát lạm phát đồng thời duy trì việc làm.

Chủ tịch Fed chi nhánh Chicago, ông Austan Goolsbee, phát biểu trên CNBC ngày 21/3: “Không có gì khó chịu hơn một môi trường đình lạm... khi cả hai nhiệm vụ của Fed đều gặp vấn đề. Không có câu trả lời chung nào cả... Điều gì tệ hơn? Lạm phát hay tình trạng thị trường lao động? Thuế quan cao hơn làm giá cả tăng và sản lượng giảm, tạo ra cú sốc đình lạm”.

Dù Fed bị kẹt ở thế khó, nhưng ưu tiên của họ vẫn rõ ràng: đảm bảo rằng không chỉ lạm phát mà cả kỳ vọng của người dân về lạm phát đều được kiểm soát.

Sai lầm lớn nhất của thập niên 1970 có lẽ là không đánh giá đúng vai trò của tâm lý người dân trong lạm phát tương lai. Khi giá cả tăng cao, niềm tin rằng giá sẽ tiếp tục tăng khiến chi phí sinh hoạt tiếp tục leo thang ngay cả khi nền kinh tế suy yếu.

Sau khi trải qua chính sách lãi suất cao kỷ lục và hai cuộc suy thoái liên tiếp dưới thời Chủ tịch Fed Paul Volcker, thì uy tín của Fed mới được khôi phục và điều chỉnh lại kỳ vọng lạm phát từ thập niên 1980 trở đi.

Đó là bài học mà ông Powell luôn ghi nhớ và khẳng định sẽ không lặp lại.

Ông nói: “Tôi không thấy lý do gì để nghĩ rằng chúng ta sẽ chứng kiến một kịch bản như thập niên 1970... Lạm phát cơ bản vẫn ở mức khoảng 2%, có thể tăng nhẹ do tác động của thuế quan. Tôi không nghĩ tình hình hiện tại có thể so sánh với khi đó”.

Nhưng ông cũng nhấn mạnh: “Giữ vững kỳ vọng lạm phát là cốt lõi trong khuôn khổ chính sách của chúng tôi. Chúng tôi sẽ theo dõi tất cả rất sát sao. Chúng tôi không xem nhẹ bất cứ điều gì”.