Người dân sơ tán lánh nạn sau vụ tấn công khủng bố nhằm vào thị trấn Palma, tỉnh Cabo Delgado, Mozambique, ngày 30/3/2021. Ảnh: AFP/TTXVN
Tình trạng bạo lực leo thang trong bối cảnh nguồn viện trợ quốc tế suy giảm đang làm trầm trọng thêm một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng nhưng ít được chú ý nhất châu Phi.
Theo tờ The Guardian, số người phải di dời trên toàn Mozambique hiện đã vượt 1 triệu người, nhiều gia đình bị buộc phải chạy nạn hai đến bốn lần trong suốt gần 8 năm giao tranh. Cuộc xung đột nổ ra từ năm 2017 tại tỉnh Cabo Delgado, nơi các tay súng thuộc IS-Mozambique lần đầu tiến hành các cuộc tấn công có tổ chức.
Làn sóng di dời mới cho thấy chính quyền Mozambique đang thiếu một chiến lược hiệu quả để chấm dứt xung đột, trong khi sự quan tâm của cộng đồng quốc tế bị phân tán bởi các cuộc chiến tại Ukraine, Gaza và Sudan.
Bạo lực gia tăng, dân thường là nạn nhân chính
Dữ liệu từ tổ chức giám sát xung đột Armed Conflict Location and Event Data (ACLED) cho thấy, chỉ riêng trong năm nay đã xảy ra hơn 300 vụ tấn công liên quan đến phiến quân IS, khiến 549 người thiệt mạng. Trong đó, hơn một nửa là dân thường. Số dân thường tử vong đã tăng 56% so với năm ngoái, phản ánh xu hướng bạo lực ngày càng nhắm trực tiếp vào cộng đồng dân cư.
Tình hình đặc biệt xấu đi trong tháng 11, khi hơn 100.000 người phải rời bỏ nhà cửa sau các chiến dịch quân sự của quân đội Mozambique và lực lượng Rwanda đẩy phiến quân về phía Nam, lần đầu tiên tiến sâu vào tỉnh Nampula. Đến cuối tháng 11, số người di dời đã tăng lên hơn 350.000, so với khoảng 240.000 cùng kỳ năm ngoái.
Hiệu quả can thiệp quân sự
Rwanda bắt đầu triển khai khoảng 1.000 binh sĩ tới Cabo Delgado từ tháng 7/2021, sau đó tăng lên 4.000-5.000 quân, giúp tạm thời đẩy lùi các tay súng IS. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng hiệu quả can thiệp đang suy giảm.
Ông Tomás Queface, nhà nghiên cứu của ACLED, nhận định lực lượng phiến quân ngày càng bạo hơn, trong khi quân đội Mozambique và Rwanda không còn duy trì cường độ tuần tra như trước. Theo ông, chính phủ Mozambique đang muốn quân đội trong nước đóng vai trò chủ lực, còn Rwanda chuyển sang hỗ trợ phía sau, khiến khoảng trống an ninh xuất hiện tại nhiều khu vực.
Người dân vẫn chịu thiệt
Một trong những trọng tâm quân sự hiện nay là bảo vệ dự án khí hóa lỏng (LNG) trị giá khoảng 20 tỷ USD tại Cabo Delgado, do Tập đoàn TotalEnergies của Pháp đầu tư. Chính phủ Mozambique cho biết an ninh quanh dự án đã được cải thiện và TotalEnergies dự kiến nối lại hoạt động sau khi được cấp phép.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng nếu mục tiêu là bảo đảm an ninh cho người dân, thì nỗ lực hiện nay chưa đạt kết quả. Trong khi đó, IS tiếp tục bắt cóc trẻ em để cưỡng bức lao động, ép hôn hoặc tuyển mộ làm binh sĩ. Tổ chức Human Rights Watch cảnh báo nguy cơ bạo lực tình dục, bóc lột và lạm dụng gia tăng, đặc biệt đối với phụ nữ và trẻ em - nhóm chiếm khoảng 70% số người di dời trong tháng 11.
Theo Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA), các nhà tài trợ mới chỉ đóng góp khoảng 195 triệu USD cho hoạt động cứu trợ Mozambique trong năm nay, tương đương 55% nhu cầu ước tính và thấp hơn đáng kể so với năm ngoái. Điều này khiến hàng trăm nghìn người di dời phải sống trong điều kiện thiếu thốn, hạn chế tiếp cận lương thực, y tế và giáo dục.
Đại diện Tổ chức Bác sĩ Không Biên giới (MSF) tại Mozambique cho biết, nhiều gia đình tị nạn đang sống ở những khu vực vốn đã bị tàn phá bởi gần một thập kỷ xung đột. “Họ chỉ mong bạo lực sớm chấm dứt để có thể trở về nhà, canh tác và sống một cuộc sống bình thường”.