Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu họp báo tại Kiev. Ảnh: Kyodo/TTXVN
Theo tờ The Kyiv Independent, Kiev từ lâu đã áp dụng lệnh cấm xuất cảnh đối với tất cả nam giới trong độ tuổi 18 - 60 như một phần của chính sách thiết quân luật, được ban hành ngay sau khi xung đột với Nga bùng phát vào tháng 2/2022. Mục tiêu của quy định này là duy trì lực lượng dự bị quân sự, phục vụ cho các đợt huy động nhân lực trong bối cảnh chiến sự kéo dài. Tuy nhiên, ngày 12/8 vừa qua, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã bất ngờ thông báo nới lỏng chính sách, cho phép nam giới từ 22 tuổi trở xuống được rời khỏi đất nước.
Trong bài đăng trên mạng xã hội Telegram, ông Zelensky cho rằng động thái này sẽ mang lại tác động tích cực khi giúp “nhiều thanh niên Ukraine duy trì mối liên kết” với quê hương, đồng thời tạo cơ hội để họ quay trở lại học tập hoặc đóng góp cho đất nước trong tương lai. Ông cũng chỉ đạo chính phủ và quân đội đơn giản hóa thủ tục xuất cảnh đối với nhóm đối tượng này, khẳng định họ sẽ không còn phải đối mặt với bất kỳ hạn chế nào khi vượt biên giới.
Trước đó, lệnh cấm xuất cảnh được áp dụng nghiêm ngặt, đi kèm các biện pháp huy động quân sự quy mô lớn. Năm 2023, Kiev đã hạ độ tuổi nhập ngũ bắt buộc từ 27 xuống 25 và siết chặt các quy định tuyển quân, nhằm đối phó với tình trạng thiếu hụt nhân lực trên chiến trường. Tuy nhiên, việc thắt chặt này cũng khiến tình trạng trốn nghĩa vụ quân sự trở nên phổ biến. Nhiều người trong diện nhập ngũ đã tìm cách hối lộ, làm giả giấy tờ hoặc vượt biên trái phép qua các tuyến đường hiểm trở, bất chấp nguy cơ mất mạng.
Theo thống kê của lực lượng biên phòng, riêng trong tháng 3/2024, hơn 20 nam giới đã thiệt mạng khi cố bơi qua sông Tisza - đoạn biên giới tự nhiên giữa Ukraine và Romania - trong nỗ lực rời khỏi đất nước. Ngoài ra, hàng nghìn trường hợp vượt biên bất hợp pháp đã bị ngăn chặn, cho thấy mức độ nghiêm trọng của làn sóng này.
Không chỉ tác động tới tình hình an ninh và quân sự, lệnh cấm xuất cảnh còn gây ảnh hưởng đến lĩnh vực giáo dục. Một nghiên cứu của tổ chức tư vấn NGL.media công bố tháng 6/2024 cho thấy số sinh viên đại học tại Ukraine đã giảm xuống chỉ còn 197.000 người - mức thấp nhất trong 9 năm qua. Số lượng học sinh phổ thông cũng rơi xuống mức thấp nhất trong ba thập kỷ. Nguyên nhân một phần xuất phát từ việc nhiều nam sinh 17 tuổi lựa chọn rời khỏi đất nước trước khi tròn 18 tuổi, thời điểm mà họ sẽ bị áp dụng lệnh cấm xuất cảnh theo chính sách cũ.
Giới chuyên gia cảnh báo, nếu xu hướng di cư của nhóm thanh niên trẻ tiếp tục diễn ra mà không được kiểm soát, Ukraine có thể phải đối mặt với tình trạng “chảy máu chất xám” nghiêm trọng. Việc mất đi một bộ phận lớn những người trẻ có năng lực, được đào tạo và đầy khát vọng phát triển sẽ ảnh hưởng lâu dài tới khả năng tái thiết đất nước sau chiến tranh.
Quyết định nới lỏng lệnh cấm xuất cảnh đối với nam giới dưới 22 tuổi được đánh giá là bước đi nhằm cân bằng giữa nhu cầu bảo đảm nhân lực cho quốc phòng và yêu cầu duy trì nguồn lực trí thức cho tương lai. Một số nhà quan sát nhận định, chính sách này có thể giúp Ukraine cải thiện hình ảnh quốc tế, cho thấy sự linh hoạt và nhân văn trong bối cảnh chiến tranh. Tuy nhiên, cũng có ý kiến lo ngại rằng việc cho phép nhóm tuổi này xuất cảnh có thể khiến lực lượng dự bị quân sự suy giảm, đặc biệt nếu xung đột tiếp tục leo thang.