Một cô gái sơn hình dưa hấu hô khẩu hiệu trong cuộc biểu tình thể hiện đoàn kết với người dân Palestine trước đại sứ quán Mỹ ở Jakarta. Ảnh: AFP
Màu sắc của một miếng dưa hấu – gồm ruột đỏ, vỏ xanh-trắng và hạt đen – tương tự màu sắc của lá cờ Palestine. Trên khắp mọi nơi trên giới, thứ quả này đã trở thành biểu tượng đoàn kết dành cho người Palestine, tập hợp những nhà hoạt động không cùng chung ngôn ngữ, văn hóa nhưng cùng một mối quan tâm chung.
Bối cảnh lịch sử
Sau cuộc chiến tranh Trung Đông năm 1967, chính phủ Israel đã ngăn cấm cờ Palestine xuất hiện ở Gaza và Bờ Tây. Tại thành phố Ramallah năm 1980, quân đội đã đóng cửa một phòng triển lãm do 3 nghệ sĩ điều hành vì họ trưng bày các tác phẩm nghệ thuật chính trị mang màu cờ Palestine – đỏ, xanh lá cây, đen và trắng.
Ba nghệ sĩ này sau đó đã được một sĩ quan Israel triệu tập. Theo những người tổ chức triển lãm Sliman Mansour khi đó, bên phía Israel yêu cầu: “Không được tổ chức triển lãm mà không được quân đội cho phép. Thứ hai, không được vẽ các hình tượng gắn với màu cờ Palestine”. Sĩ quan Israel đã đề cập đến quả dưa hấu như một ví dụ về nghệ thuật vi phạm các quy tắc của quân đội.
Để phản đối quy định hà khắc của quân đội Israel, người dân bắt đầu đem loại quả này ra biểu tình ở nơi công cộng.
Nhà văn Mahdi Sabbagh sinh ra ở Jerusalem từng viết: “Có chuyện về những thanh niên trẻ đi trên đường phố cầm theo những miếng dưa hấu và đối mặt với nguy cơ bị lính Israel bắt giữ. Khi nhìn thấy một quả dưa hấu, điều tôi nghĩ đến là tinh thần bất khuất của người dân chúng tôi”.
Từ giữa những năm 1990 - khi người Israel và người Palestine đạt được các thỏa thuận hòa bình tạm thời - cho đến một năm trước đây, việc treo cờ Palestine không còn là một vấn đề lớn.
Nhưng cách đây một năm, Bộ trưởng An ninh Quốc gia Israel Itamar Ben-Gvir đã cấm treo cờ Palestine ở những nơi công cộng. Nỗ lực này đã vấp phải sự phản đối kịch liệt. Phản ứng trước lệnh cấm, nhóm hoạt động Zazim gồm người Israel gốc Arab và Do Thái đã dán hình miếng dưa hấu lớn lên xe taxi ở Tel Aviv kèm theo nội dung: “Đây không phải là cờ Palestine”.
“Thông điệp của chúng tôi gửi tới chính phủ rất rõ ràng. Chúng tôi sẽ luôn tìm cách gạt bỏ bất kỳ lệnh cấm vô lý nào và chúng tôi sẽ không ngừng đấu tranh cho quyền tự do ngôn luận và dân chủ, cho dù điều này liên quan đến cờ Palestine hay không”, tuyên bố của nhóm được nêu rõ qua văn bản. Đối với một số người, việc tôn vinh màu cờ là nỗ lực vì tự do và bình đẳng.
Nhóm hoạt động Zazim đã dán hình miếng dưa hấu lớn lên xe taxi ở Tel Aviv. Ảnh: X/@zazim_org_il
Hình tượng dưa hấu
Dưa hấu từ lâu đã trở thành loại thực phẩm chủ yếu trong khu vực, có những món ăn phổ biến như món salad miền Nam Gaza có nguồn gốc từ các bộ lạc Arab Bedouin.
Ngày nay, các nhà hoạt động trẻ sử dụng hình tượng dưa hấu để kêu gọi ngừng bắn ở Gaza. Biểu tượng này có thể “vượt mặt” các thuật toán trên các nền tảng xã hội được đặt ra để ngăn chặn các bài đăng có từ khóa như “Gaza” và “Palestine”.
Ngoài dưa hấu, các nhà hoạt động hay người ủng hộ Palestine cũng sử dụng một số hình tượng khác để thể hiện tình đoàn kết toàn cầu của người Palestine. Những hình tượng này bao gồm chiếc chìa khóa, thìa, cành ô liu, chim bồ câu, hoa anh túc và khăn trùm đầu keffiyeh. Vào tháng 11/2023, nhằm chia sẻ thông điệp hòa bình của Ngày đình chiến kết thúc Thế chiến I, nhiều người Anh có truyền thống đeo những chiếc ghim hình anh túc màu đỏ đã thay bằng chiếc ghim hình anh túc màu trắng để tưởng nhớ các nạn nhân của mọi cuộc chiến tranh và kêu gọi chấm dứt chiến tranh ở Gaza.
Tháng trước, tại Mỹ, nhóm vận động Tiếng nói Vì Hòa bình của người Do Thái đã in hình ảnh dưa hấu thành những tấm biểu ngữ để kêu gọi ngừng bắn ở Gaza. Nhóm này cho biết họ lấy ý tưởng và tận dụng biểu tượng hình tam giác của ACT UP – một nhóm hoạt động tuyên truyền bệnh AIDS.
Jason Rosenberg, thành viên của cả hai tổ chức, nói: “Hình ảnh được sáng tạo lại của chúng tôi cho thấy cuộc chiến giải phóng và đấu tranh chấm dứt dịch bệnh về bản chất có mối liên hệ với cuộc đấu tranh của người Palestine”.
Hình tượng hạt nảy mầm
Việc dưa hấu được chọn để thể hiện sự đoàn kết của người Palestine có thể bắt nguồn từ một câu nói nổi tiếng của nhà thơ Hy Lạp Dinos Christianopoulos – cũng là một nhà hoạt động: “Họ muốn vùi lấp chúng tôi nhưng họ không biết chúng tôi là những hạt giống".
“Họ có thể đập nát một quả dưa hấu. Họ có thể phá hủy một loại trái cây nào đó nhưng sẽ khó khăn hơn một chút để nghiền vỡ hạt giống. Sự sống có thể nảy sinh từ một thứ nhỏ bé và hạt giống cũng có thể nhân rộng một cách dễ dàng là hình ảnh có sức nặng”, Shawn Escarciga, nghệ sĩ phụ trách thiết kế của nhóm vận động Tiếng nói vì Hòa bình của người Do Thái, lý giải.
Hình ảnh quả dưa hấu được điểm xuyết hạt dưa hình tam giác đậm đã được trưng bày trong cuộc biểu tình tại Trung tâm Nghệ thuật Lincoln ở Manhattan và kể từ đó được lan truyền rộng rãi trên mạng.
Dẫn thống kê của cơ quan y tế Gaza, hãng Reuters đưa tin cuộc tấn công trên không, trên bộ và trên biển của Israel ở Gaza đã khiến trên 24.000 người thiệt mạng, khoảng 70% trong số đó là phụ nữ và trẻ em. Trong suốt thời gian qua, các nhà hoạt động trên khắp thế giới vẫn tiếp tục kêu gọi một nền hòa bình và lệnh ngừng bắn vĩnh viễn. Về phần mình, Israel cho rằng nếu kết thúc cuộc chiến ngay bây giờ và không thể tiêu diệt sạch được Hamas, đó sẽ là chiến thắng đối với các tay súng đã tấn công miền Nam Israel vào ngày 7/10/2023, giết chết khoảng 1.200 người và bắt giữ khoảng 250 con tin.