Lý do Bỉ nói 'không' với kế hoạch dùng tài sản Nga bị đóng băng hỗ trợ Ukraine

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen ngày 3/12 thông báo châu Âu sẽ cung cấp 90 tỷ euro (105 tỷ USD) cho nhu cầu ngân sách của Ukraine trong giai đoạn 2026-2027. Quỹ Tiền tệ Quốc tế ước tính nhu cầu ngân sách của Ukraine trong giai đoạn này rơi vào khoảng 137 tỷ euro (159 tỷ USD). Bà Ursula von der Leyen cho biết các "đối tác quốc tế" khác sẽ chi trả phần còn lại.

Theo Al Jazeera, châu Âu dự định dùng tài sản Nga đang bị phong tỏa làm tài sản đảm bảo cho “khoản vay bồi thường”, qua đó duy trì nguồn lực cho Ukraine tiếp tục cuộc chiến. Ukraine sẽ trả khoản vay này khi nhận được tiền bồi thường từ Nga. Ngoài ra, nguồn hỗ trợ có thể đến từ các khoản vay chung của EU.

Dù Bỉ phản đối, phần lớn quan chức EU vẫn ưu tiên sử dụng tài sản Nga bị đóng băng. Động thái này xuất hiện ở thời điểm vòng đối thoại hòa bình mới giữa Nga và Ukraine, do Mỹ đứng đầu, tiếp tục rơi vào bế tắc.

Nga đã chỉ trích kế hoạch vay bồi thường này đồng thời gọi đây là hành vi “trộm cắp”.

Đề xuất của châu Âu

Kể từ khi xung đột Nga – Ukraine bùng phát vào tháng 2/2022, châu Âu đã cam kết hơn 170 tỷ euro (197 tỷ USD) cho Ukraine, chủ yếu dưới hình thức hỗ trợ quân sự và nhân đạo. EC hiện đang cam kết cung cấp thêm tiền trong hai năm nữa dưới hình thức cho vay. Vào ngày 3/12, các chi tiết được mong đợi từ lâu về kế hoạch của EU xoay quanh "khoản vay bồi thường" đã được công bố. Theo đó, khoảng 90 tỷ euro (104 tỷ USD) tài sản bị đóng băng của Nga sẽ được sử dụng làm tài sản thế chấp cho khoản vay của Ukraine.

Theo thỏa thuận cho vay, việc hoàn trả cho các chủ nợ - cả chính phủ và tư nhân - sẽ được đảm bảo bằng phần lãi hiện tại và tương lai của các tài sản bị đóng băng. Ukraine sẽ trả nợ khi Nga bồi thường thiệt hại.

Ông Gregoire Roos tại Viện nghiên cứu Chatham House, nói với Al Jazeera: “Họ không tịch thu tài sản. Thay vào đó, họ đóng băng chúng và chuyển thành tiền tệ”.

Theo nhận định của bà Von der Leyen, khoản tiền này sẽ mang lại cho Ukraine thêm đòn bẩy trong các cuộc đàm phán hòa bình. Bên cạnh đó, bà xác nhận đã thông báo về kế hoạch này cho Mỹ.

Ngoài ra, bà Von der Leyen cho biết nếu kế hoạch không giành được ủng hộ nhất quán từ các quốc gia thành viên, EU có thể phải dựa vào kênh vay mượn trên thị trường, nhưng lựa chọn này chỉ khả thi khi tất cả các nước thành viên đồng ý.

Lý do Bỉ phản đối kế hoạch

Bỉ lo ngại rằng Euroclear – trung tâm thanh toán bù trừ có trụ sở tại Brussels, nơi nắm giữ phần lớn tài sản bị đóng băng của Nga – có thể vướng vào các vụ kiện tụng gây thiệt hại nếu Nga phản đối quyết định của EU. Hơn nữa, hành động này có thể gây tổn hại đến danh tiếng và mô hình kinh doanh của Euroclear.

Về lý thuyết, Nga có thể phản đối quyết định đóng băng tài sản tại tòa án ở Bỉ, nơi Euroclear được thành lập. Phát biểu tại trụ sở Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Brussels ngày 3/12, Ngoại trưởng Bỉ Maxime Prevot cho biết: "Chúng tôi không chủ trương gây hấn với các đối tác của mình hay Ukraine. Chúng tôi chỉ đơn giản là tìm cách tránh những hậu quả thảm khốc tiềm tàng cho một quốc gia thành viên được yêu cầu thể hiện sự đoàn kết mà không nhận được đoàn kết tương tự".

Ông Prevot cho biết Bỉ không đánh giá cao phương án này bởi nó rủi ro và "chưa từng được thực hiện trước đây". Thay vào đó, ông muốn EU theo đuổi hình thức vay vốn thị trường thông thường để tài trợ cho khoản vay của Ukraine.

Ông nhận được ủng hộ mạnh mẽ từ các quan chức Bỉ, đặc biệt là sau khi kế hoạch hòa bình 28 điểm chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chấm dứt xung đột Ukraine được công bố, bao gồm cả kế hoạch sử dụng các tài sản bị đóng băng.

Để giải quyết lo ngại của Bỉ, kế hoạch chi tiết của Ủy ban châu Âu có bao gồm biện pháp bảo vệ các nước thành viên EU khỏi sự trả đũa có thể xảy ra, và thiết lập một cơ chế vay vốn ở cấp độ EU để làm nền tảng cho khoản vay cho Ukraine.

Tuy nhiên, Ngoại trưởng Prevot nhấn mạnh rằng chương trình cho vay này thường kéo theo những rủi ro kinh tế, tài chính và pháp lý nghiêm trọng trong khi các biện pháp bảo vệ của Ủy ban châu Âu chưa đủ mạnh, khiến Bỉ dễ bị tổn thương.

Khoảng 290 tỷ euro (337 tỷ USD) tài sản quốc gia của Nga - chủ yếu dưới hình thức dự trữ ngoại hối được nắm giữ dưới dạng tiền mặt và trái phiếu - đã bị các cường quốc phương Tây đóng băng sau khi xung đột Nga – Ukraine bùng phát gần bốn năm trước. Một phần lớn số tài sản này nằm tại Bỉ, nơi có khoảng 194 tỷ euro (225 tỷ USD) được nắm giữ tính đến tháng 6 năm nay. Riêng Euroclear nắm giữ khoảng 183 tỷ euro (212 tỷ USD) trong số các tài sản này. Một lượng tài sản nhỏ hơn nằm tại Mỹ, Anh và Nhật Bản.

Theo kế hoạch được Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) nhất trí vào năm 2024, Ukraine sẽ được tiếp cận các khoản vay và được bảo đảm bằng lãi thu được từ tài sản ở nước ngoài đang bị phong tỏa của Nga. Như vậy, phần tài sản gốc vẫn được giữ nguyên, còn Kiev có thể sử dụng dòng tiền sinh lời từ chúng.

Thông báo của EC vào ngày 3/12 đẩy cơ chế này xa hơn một nấc, bằng cách đem chính số tiền bị đóng băng ra làm tài sản đảm bảo cho các khoản vay.

Cùng ngày 3/12, bà von der Leyen cho biết đã lắng nghe và đang xem xét phản đối của Bỉ. "Chúng tôi sẽ chia sẻ gánh nặng một cách công bằng, đó là cách thức của châu Âu", bà nói.

Các quan chức châu Âu khác cũng đồng tình với quan điểm này. Ngoại trưởng Đức Johann Wadephul cho biết: "Chúng tôi rất coi trọng lo ngại của Bỉ. Chúng là chính đáng, nhưng vấn đề có thể được giải quyết nếu chúng ta sẵn sàng cùng nhau gánh vác trách nhiệm".

Ở một diễn biến khác, Ngoại trưởng Hà Lan David van Weel lại nhấn mạnh: "Những khoản tiền này thực sự, thực sự quan trọng. Chúng ta cần hỗ trợ nền kinh tế Ukraine; nếu không, họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn vào năm tới". Theo ông, các quốc gia thành viên EU đã lắng nghe Bỉ. Các quốc gia thành viên EU khác bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ cho Bỉ. Trong khi đó, Bỉ đã thu thuế từ các quỹ bị phong tỏa của Nga, và tiền lãi từ các tài sản này đã được chuyển vào gói vay do G7 sắp xếp cho Ukraine.

Các nhà lãnh đạo châu Âu dự kiến sẽ xem xét lại vấn đề này cũng như các yêu cầu tài chính của Ukraine tại hội nghị thượng đỉnh diễn ra ngày 18/12.