Một màn biểu diễn của thiếu nhi Ukraine trong hầm trú ẩn ở Lviv, Ukraine. Ảnh: Getty
Vào tối ngày 23/2, Volodymyr Kudrytskiy, Giám đốc nhà điều hành hệ thống truyền tải điện của Ukraine, đã thực hiện một thao tác định kỳ, theo đúng kế hoạch để kiểm tra xem hệ thống điện của Ukraine có thể hoạt động khi bị cô lập trong ba ngày hay không.
Nhưng chỉ vài giờ sau khi ông Kudrytskiy thử nghiệm ngắt kết nối đất nước khỏi lưới điện thời Liên Xô, nối nó với hệ thống điện của Nga và Belarus, Moskva đã đưa quân vào Ukraine.
Ông Kudrytskiy nhận định ngay lập tức, việc tách lưới điện sẽ trở thành vĩnh viễn: "Tôi hiểu rằng chúng tôi sẽ không có đường quay trở lại với lưới điện của Nga."
Nhờ kết nối khẩn cấp với hệ thống điện của châu Âu – có tên Mạng lưới Các nhà vận hành hệ thống truyền tải châu Âu (ENTSO-E) - trong vòng ba tuần, Ukraine đã có kế hoạch dự phòng trong trường hợp mất điện hàng loạt hoặc thiếu hụt điện.
Cho đến nay, Kiev chưa phải kêu gọi sự giúp đỡ như kế hoạch đó từ châu Âu. Ukraine sản xuất nhiều điện hơn mức tiêu thụ - chủ yếu từ năng lượng hạt nhân, thủy điện và các nguồn tái tạo - và không phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt, một phần cũng do nhu cầu giảm.
Theo các báo cáo, nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia của Ukraine, nhà máy lớn nhất ở châu Âu, vẫn được vận hành bởi các nhân viên Ukraine mặc dù nằm dưới sự kiểm soát của Nga và đang hoạt động ở "mức tối thiểu”. Ukraine đã ký một thỏa thuận với Mỹ, cho phép họ thay thế nhiên liệu hạt nhân vốn nhận được từ Nga.
Thách thức lớn nhất của Kiev là tìm cách bảo vệ các cơ sở hạ tầng năng lượng khỏi những cuộc pháo kích của Nga và sửa chữa các cơ sở bị hư hại.
Một cơ sở điện bị không kích ở Ukraine. Ảnh: AP
Bộ trưởng Năng lượng Ukraine, ông Galushchenko, cho biết các lực lượng Nga đã nhắm mục tiêu vào các nhà máy lọc dầu, trong đó có nhà máy lọc dầu lớn nhất của nước này ở Kremenchuk, các cơ sở lưu trữ khí đốt và dầu cũng như hệ thống truyền tải điện.
“Thiệt hại lớn nhất xảy ra đối với đường dây tải điện và trạm biến áp cả ở cấp lưới điện truyền tải và cấp lưới điện phân phối”, ông Kudrytskiy cho hay.
Ukraine đã giữ cho lưới điện của mình hoạt động phần lớn nhờ vào viện trợ từ các đối tác bên ngoài, bao gồm cả Liên minh châu Âu (EU), khối đã cung cấp thiết bị để sửa chữa cơ sở hạ tầng bị hư hỏng - từ dây cáp và cầu dao đến các tháp truyền tải. Nhiên liệu và máy phát điện cũng nằm trong số các mặt hàng hàng đầu mà Ukraine yêu cầu.
Nỗ lực hỗ trợ này đang được tiến hành bởi Trung tâm Điều phối Ứng phó Khẩn cấp của EU (ERCC), trực thuộc Tổng cục Bảo vệ Dân sự và Hoạt động Viện trợ Nhân đạo của Ủy ban châu Âu, một đơn vị thường điều phối viện trợ cho các quốc gia bị ảnh hưởng bởi thảm họa thiên nhiên như động đất, hỏa hoạn.
Trung tâm trên cũng hợp tác chặt chẽ với Ban Thư ký Cộng đồng Năng lượng có trụ sở tại Vienna - cơ quan đảm bảo viện trợ từ các doanh nghiệp tư nhân và liên kết những nỗ lực đó với hệ thống hậu cần của ERCC.
Cả hai tổ chức đều nhận được thông tin cập nhật thường xuyên từ Bộ năng lượng Ukraine về các nguồn cung cấp cần thiết để sửa chữa các hệ thống và cơ sở hạ tầng bị hỏng.
Artur Lorkowski, Giám đốc Ban Thư ký Cộng đồng Năng lượng, cho biết ông dự đoán danh sách tiếp theo sẽ bao gồm các thiết bị cần thiết để sửa chữa những cơ sở điện mà Ukraine sử dụng để cung cấp năng lượng cho mạng lưới tàu hỏa vì chúng hiện đang bị Nga ném bom.
Các thiết bị được vận chuyển đến các trung tâm hậu cần ở Ba Lan, Slovakia và Romania, từ đó được gửi qua biên giới tới các kho hàng ở Ukraine.
Một trạm biến áp điện ở Lviv hư hại sau khi trúng rocket. Ảnh: Getty
Theo ông Kudrytskiy, Ukraine đã tìm cách khôi phục mạng lưới điện ở hơn 90% các vùng lãnh thổ mà họ đã giành lại quyền kiểm soát. Nhưng những vùng lãnh thổ vẫn đang bị mất kiểm soát - như vùng Donbas hay thành phố Mariupol, ở đông nam Ukraine - lại là một vấn đề khác. Ở nhiều nơi, nguồn điện bị cắt do giao tranh và các đội sửa chữa Ukraine không thể tiếp cận.
“Tất nhiên, chúng tôi cố gắng sửa chữa ngay lập tức, nhưng thợ điện của chúng tôi thường xuyên không thể đến được nơi đã xảy ra sự cố”, ông Galushchenko nói và cho biết thêm một số thợ điện đã thiệt mạng khi đang sửa chữa gần khu vực chiến sự.
Ngoài thiệt hại vật chất đối với cơ sở hạ tầng, hệ thống điện của Ukraine đang đối mặt với sự sụt giảm doanh thu lớn do nhu cầu thấp. Nếu mọi thứ không được cải thiện, các công ty điện lực có thể sẽ rơi vào thiếu vốn để hoạt động.
Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Quốc tế, mức tiêu thụ điện ở Ukraine đã giảm 40% trong chiến tranh.
Maxim Timchenko, Giám đốc điều hành của DTEK, công ty điện tư nhân lớn nhất Ukraine, cho biết vào tháng 5, thâm hụt trong lĩnh vực năng lượng đang lên tới 250 triệu USD/ tháng. Ông Timchenko nói thêm rằng "giải pháp hợp lý để tránh sụp đổ tài chính là xuất khẩu toàn bộ điện sang châu Âu". Ông Kudrytskiy ước tính rằng Ukraine có khoảng 2 gigawatt (GW) đến 3 GW điện dự phòng, nhưng do các vấn đề kỹ thuật nên không phải tất cả đều có thể xuất khẩu được.
Theo chuyên gia Galushchenko, việc hoàn thiện đồng bộ lưới điện của Ukraine với EU sẽ giúp giải quyết vấn đề này, cho phép Ukraine bán điện sang châu Âu.
Ukraine khẳng định rằng việc đẩy nhanh tiến trình này sẽ không chỉ mang lại lợi ích cho Kiev mà cả EU, khối đang tìm cách từ bỏ nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2030.