Khủng hoảng năng lượng tạo ra trật tự mới ở châu Âu: Italy mạnh hơn, Đức yếu dần

Italy chủ động, Đức bị động

Vài tuần sau khi nổ ra xung đột giữa Nga và Ukraine ngày 24/2, ông Claudio Descalzi, Giám đốc điều hành tập đoàn năng lượng Italy Eni, đã bắt đầu một chuyến thăm các quốc gia cung cấp khí đốt ở châu Phi.

Theo hãng tin Reuters, ông Descalzi đã gặp các quan chức ở Algeria vào tháng 2, tham gia đàm phán ở Angola, Ai Cập và Cộng hòa Congo vào tháng 3. Ông Descalzi thường đi cùng với các quan chức cấp cao của Italy.

Tập đoàn Eni và Italy đã có thể tận dụng các mối quan hệ hiện có với các quốc gia nói trên để đảm bảo có một lượng khí đốt bổ sung thay thế một phần lớn khối lượng mà nước này mua từ Nga.

Đó là thay đổi nhanh chóng mà nhiều quốc gia châu Âu đã không thực hiện được khi xung đột ở Ukraine tác động đến nhiều thứ.

Đức là một ví dụ. Cường quốc kinh tế này hoàn toàn bị động. Đức đang trên bờ vực suy thoái, ngành công nghiệp nước này đang chuẩn bị cho tình huống bị hạn chế khí đốt và điện. Đức cũng vừa phải quốc hữu hóa một công ty điện lớn.

Trong khi đó, Italy vốn là một quốc gia thường xảy ra khủng hoảng kinh tế lại có sức chống chịu tương đối kiên cường. Italy đã tìm được nguồn cung cấp khí đốt bổ sung và tự tin rằng sẽ không cần phải phân bổ khí đốt. Chính phủ Italy tự hào quốc gia này là nước có an ninh năng lượng tốt nhất châu Âu.

Trên thực tế, hai quốc gia Đức và Italy đang ở trong những hoàn cảnh trái ngược nhau khi cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng xảy ra tại một lục địa mà mức độ phụ thuộc vào khí đốt Nga rất khác nhau.

Phần lớn khu vực phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nguồn cung vào mùa đông, trong đó những nước bị ảnh hưởng nặng nề gồm có Đức, Hungary và Áo. Các quốc gia ít bị ảnh hưởng hơn gồm Pháp, Thụy Điển, Anh và Italy - vốn không phụ thuộc Nga.

Ông Martijn Murphy, chuyên gia dầu khí tại công ty nghiên cứu Wood Mackenzie, cho biết mặc dù Italy từ lâu đã coi Nga là nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của mình, nhưng nước này có các nhà cung cấp đa dạng và mối quan hệ lâu dài với châu Phi. Nhờ đó, Italy có khả năng đối phó tốt hơn các nước khác khi Nga ngừng cung cấp khí đốt.

Ông Murphy nói: “Eni có quan hệ rất chặt chẽ với tất cả các quốc gia mà tập đoàn này hoạt động ở Bắc Phi và có mặt ở tất cả các nước: Algeria, Tunisia, Libya, Ai Cập và ở hầu hết các quốc gia này, Eni là nhà đầu tư thượng nguồn và nhà sản xuất dầu quốc tế lớn nhất”.

Cuộc khủng hoảng năng lượng do xung đột Ukraine đã buộc các chính phủ phải đối mặt với nguy cơ khi phụ thuộc quá mức vào một nhà cung cấp hoặc khu vực. Khủng hoảng này giống khủng hoảng năng lượng những năm 1970 đã khiến phương Tây phải suy nghĩ lại về việc phụ thuộc dầu mỏ Trung Đông. Sau đó, phương Tây đã tăng cường hoạt động thăm dò toàn cầu và tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế như Venezuela và Mexico.

Bộ Kinh tế Đức cho biết họ muốn ngừng nhập khẩu khí đốt của Nga càng nhanh càng tốt và đa dạng hóa nguồn cung cấp. Các bước đầu hướng tới mục tiêu đó là việc cho thuê 5 trạm nổi khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG). Đức hiện không có trạm LNG, trong khi Italy có ba trạm đang hoạt động và gần đây đã mua thêm hai trạm khác.

Italy đã tiêu thụ 29 tỷ mét khối khí đốt của Nga vào năm ngoái, chiếm khoảng 40% lượng nhập khẩu của nước này. Italy đang dần thay thế khoảng 10,5 tỷ mét khối khí trong số đó nhờ tăng nhập khẩu từ các nước khác bắt đầu từ mùa đông năm nay.

Hầu hết lượng khí đốt bổ sung sẽ đến từ Algeria. Algeria cho biết sẽ tăng tổng lượng khí đốt bán cho Italy gần 20% lên 25,2 tỷ mét khối trong năm nay. Điều này có nghĩa là Algeria sẽ trở thành nhà cung cấp hàng đầu của Italy, cung cấp khoảng 35% lượng khí đốt nhập khẩu. Trong khi đó, thị phần của Nga đã giảm xuống mức rất thấp.

Từ mùa xuân năm 2023, lượng LNG ngày càng tăng sẽ bắt đầu đến từ các quốc gia như Ai Cập, Qatar, Congo, Nigeria và Angola, cho phép Italy thay thế 4 tỷ mét khối khí đốt khác của Nga.

Bất lợi của Đức

Đức đã nhập 58 tỷ mét khối khí đốt của Nga vào năm ngoái, chiếm 58% lượng tiêu thụ. Nguồn cung khí đốt cho Đức thông qua đường ống Nord Stream 1 bị giảm kể từ tháng 6 và tạm dừng vào tháng 8.

Không thể đảm bảo đủ nguồn cung cấp thay thế dài hạn từ các quốc gia khác và thiếu một tập đoàn dầu khí quốc gia có hoạt động sản xuất ở nước ngoài, Đức đã buộc phải dựa vào thị trường giao ngay. Tại thị trường này, Đức phải trả giá gấp 8 lần mức giá mua khí đốt so với một năm trước.

Các yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của con người có thể tác động tới an ninh năng lượng của Đức. Ví dụ, Đức không nằm gần Bắc Phi như Italy, cũng không gần Biển Bắc nhiều khí đốt như Anh và Na Uy. Đức không có trữ lượng dầu khí lớn.

Tuy nhiên, các quan chức và giám đốc điều hành của Đức đã có những tính toán sai lầm trong những năm gần đây, đặc biệt là sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine.

Trở lại năm 2006, Italy là nước nhanh nhất tìm đến khí đốt của Nga. Vào thời điểm đó, Eni đã đồng ý về thỏa thuận với tập đoàn năng lượng Gazprom của Nga. Đây là thỏa thuận khí đốt lớn nhất từ ​​trước đến nay của một công ty châu Âu với Gazprom.

Nhưng trong 8 năm qua, hai quốc gia Đức và Italy đã có sự khác biệt: Đức đã tăng gấp đôi lượng khí đốt mua từ Nga và ngày càng trở nên phụ thuộc trong khi Italy tìm cách bảo vệ mình.

Italy bắt đầu đi theo một hướng khác vào năm 2014. Ông Descalzi nắm quyền lãnh đạo Eni và tập trung thăm dò ở châu Phi. Tại Ai Cập, Năm 2015, Eni đã phát hiện ra mỏ khí đốt lớn nhất Biển Địa Trung Hải là Zohr. Tại Algeria, Eni đã đạt được thỏa thuận vào năm 2019 để gia hạn nhập khẩu khí đốt cho đến năm 2027.

Việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 và các lệnh trừng phạt tiếp theo của phương Tây là một bước ngoặt.

Italy đã ngừng hỗ trợ cho dự án South Stream trị giá 40 tỷ USD của Gazprom. Đây là dự án nhằm vận chuyển khí đốt từ Nga đến Hungary, Áo và Italy và bỏ qua Ukraine. Eni đã từ bỏ South Stream vào cuối năm đó.

Thay vào đó, Italy chuyển hướng sang xây dựng đường ống Trans Adriatic nhỏ hơn từ Azerbaijan qua Hy Lạp và Albania.

Tuy nhiên, Đức đã không như vậy. Năm 2015, Gazprom và các công ty của Đức gồm cả Uniper đã ký hợp đồng xây dựng đường ống Nord Stream 2.

Giờ đây, Uniper đang chuẩn bị kiện Gazprom về những thiệt hại do cắt giảm nguồn cung và đã được chính phủ Đức giải cứu với số tiền 29 tỷ euro.

Đức đặt mục tiêu thay thế hoàn toàn khí đốt của Nga vào giữa năm 2024, mặc dù một số công ty cho rằng có thể mất nhiều thời gian hơn thế do các nguồn thay thế khan hiếm và khối lượng khó mua.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz thừa nhận vào tháng 6: “Chúng ta đã phụ thuộc quá lâu và quá nhiều vào nguồn cung cấp năng lượng từ Nga”.