Các địa điểm chôn cất thử nghiệm. Ảnh: Ủy ban Tìm kiếm Jalisco
Sáu năm trước, bà Guadalupe Ayala đau khổ khi con trai Alfredo Ezequiel Campos (25 tuổi) mất tích. Campos nằm trong số hơn 15.000 người mất tích tại bang miền Tây Jalisco của Mexico. Ở thủ phủ Guadalajara của bang có một nút giao thông lớn dán đầy áp phích về những người mất tích đã được đổi tên thành "vòng xoay của những người mất tích".
Tờ Guardian (Anh) đưa tin, có hơn 100.000 người mất tích tại Mexico, đây là hậu quả bi kịch xuất phát từ cuộc khủng hoảng ma túy chết choc tại quốc gia này.
Trong đó, phần lớn những người mất tích được cho là đã bị các băng nhóm tội phạm có tổ chức và băng đảng ma túy bắt cóc. Con số thực tế có thể còn cao hơn nhiều, bởi nhiều gia đình không dám báo tin mất tích do sợ bị trả thù.
Hành trình đi tìm tin tức về người thân mất tích cũng kéo theo nhiều rủi ro với các gia đình chịu cảnh nạt nộ thặm chí bị sát hại. Không những vậy, họ còn phải phụ thuộc vào liên lạc với các nhóm tội phạm để nhận thông tin về địa điểm nơi những băng đảng đối thủ chôn thi thể nạn nhân.
Nhằm đẩy nhanh quá trình tìm kiếm và giảm thiểu rủi ro cho những bà mẹ như Ayala, các nhóm tình nguyện viên địa phương và chính quyền tiểu bang đã khởi xướng dự án mới nhằm hỗ trợ xác định vị trí các bãi chôn lấp, bao gồm việc sử dụng xác lợn để mô phỏng cách thảm thực vật phát triển tại các bãi chôn lấp.
Hàng chục xác lợn đang được chôn cất tại 16 lô đất trong khuôn viên Đại học Guadalajara. Mỗi xác lợn mô phỏng một trạng thái khác nhau mà thi thể thực sự có thể đã được chôn cất, chẳng hạn như quấn trong chăn, bị phân mảnh, hỏa táng hoặc chôn cùng với những phiến đá phía trên. Hai lô đất đã được để trống để so sánh.
Các nhà khoa học sử dụng lợn bởi chúng tương đồng với con người về mặt giải phẫu, di truyền và sinh lý. Các nhà nghiên cứu đã nhận thấy sự khác biệt trong quá trình phát triển của thực vật trên khắp các khu vực chôn cất. Theo đó, thảm thực vật xuất hiện ngay phía trên nơi chôn những con lợn quấn trong chăn.
Ông Tunuari Roberto Chávez Gonzalez, từ cơ quan nhà nước có tên Ủy ban Tìm kiếm Jalisco, lý giải: "Mặc dù mặt đất có thể khô, nhưng chăn vẫn giữ được nước".
Ông Gonzalez nói rằng họ đã thống kê được 15 loài cây khác nhau, thường xuất hiện ở khu vực có thi thể. Ngoài các địa điểm chôn xác lợn, Ủy ban Tìm kiếm Jalisco đang thử nghiệm công nghệ địa vật lý như phương pháp thăm dò ảnh địa điện, có thể tạo ra hình ảnh của đất bên dưới bề mặt bằng cách đo thay đổi điện áp, và camera đa phổ trên thiết bị bay không người lái, có thể phát hiện các chất trong đất thường phản ánh sự hiện diện của hài cốt đang phân hủy, chẳng hạn như nitơ và kali.
Một trong 15 loài cây là dấu hiệu chỉ báo địa điểm có thi thể người. Ảnh: Ủy ban Tìm kiếm Jalisco
Năm ngoái, trong quá trình tìm kiếm tại một ngôi nhà bỏ hoang ở thành phố Zapopan, nơi băng đảng tội phạm buôn bán ma túy, một nhóm các bà mẹ đã phát hiện ra khoảng bốn túi đựng hài cốt. Việc sử dụng thiết bị đo điện trở đã giúp Ủy ban Tìm kiếm Jalisco phát hiện thêm 29 túi và ba thi thể đầy đủ chỉ trong vài giờ.
Một số nhóm tìm kiếm của các bà mẹ nhận thấy rằng các băng đảng thường đào mộ gần hai loại cây cụ thể: cây keo mật ong (huisache) và cây mesquite. Những cây này cung cấp bóng râm khi đào mộ và rễ cọc của chúng chủ yếu mọc hướng xuống dưới, các nhóm tội phạm thường tránh những cây có rễ dày gây cản trở việc đào xới.
Thông qua việc sử dụng AI và thiết bị bay không người lái, các nhà nghiên cứu tin rằng họ có thể áp dụng những thông tin chi tiết này nhắm giúp ưu tiên các khu vực tìm kiếm và đẩy nhanh khả năng phát hiện ra địa điểm chôn cất bí mật.
Đối với bà Ayala, hành trình đi tìm con trai mất tích đã khép lại nhanh chóng nhưng đầy bi kịch. Fundej - nhóm các bà mẹ và tình nguyện viên địa phương chuyên đi tìm trẻ mất tích - đã hỗ trợ bà Ayala. Họ phát hiện bốn cánh tay, và giám định pháp y cho thấy một trong số đó thuộc về con trai bà. Những phần thi thể khác tiếp tục được tìm thấy trong các tháng sau.
Bà Ayala đau đớn nói: “Trong đầu bạn hiện lên đủ thứ. Bạn tự hỏi họ đã tra tấn thằng bé thế nào, nó đã chết ra sao”.
Bản báo cáo sau đó của pháp y thật sự gây ám ảnh. Bà Ayala kể lại: “Tôi đã khóc không ngừng khi đọc nó. Một trong những điều khiến tôi khóc nhiều nhất là trong báo cáo nhận định thằng bé đã tiếp xúc với các yếu tố thời tiết, đặc biệt là thời tiết lạnh, vì điều đó thể hiện rõ trên các cơ quan nội tạng. Trước khi chết, thằng bé đã rất lạnh”.
Mặc dù hoan nghênh những cải tiến mới giúp đẩy nhanh việc tìm kiếm người mất tích, ông Víctor Hugo Ávila Barrientos, một quan chức bang Jalisco, thừa nhận rằng điều đó không giải quyết được cuộc khủng hoảng ma túy ở Mexico.
Ông nói: “Dù huy động cả ngàn người tìm kiếm, tình hình vẫn sẽ xấu đi nếu chúng ta không chặn được những cái chết xảy ra. Trước mắt, chúng tôi cố gắng nâng cao năng lực để tìm thấy những người mất tích càng sớm càng tốt”.