Cảnh đổ nát do xung đột tại Dải Gaza. Ảnh: IRNA/TTXVN
Theo Wall Street Journal ngày 17/10, ngay sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố "bình minh lịch sử của một Trung Đông mới" sau thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas, tiến trình hòa bình đầy rủi ro này đã bắt đầu gặp khó khăn. Một cuộc tranh chấp không ai mong đợi về việc trao trả thi thể các con tin đã chết đang làm đình trệ thỏa thuận, nhấn mạnh sự mong manh của một tiến trình ngoại giao phi truyền thống.
Dựa trên thỏa thuận ban đầu, được coi là "phần dễ dàng", Hamas sẽ trao trả tất cả 48 con tin còn lại (cả sống lẫn chết) để đổi lấy việc Israel thả gần 2.000 tù nhân Palestine và rút quân theo từng giai đoạn. 20 con tin còn sống đã được trả về Israel đầu tuần này, nhưng rắc rối phát sinh từ việc Hamas chậm trễ trong việc trao trả hài cốt của 28 người khác.
Mặc dù cả Israel và các nhà trung gian hòa giải Arab đều biết việc quy tập toàn bộ thi thể sẽ rất khó khăn giữa đống đổ nát của Gaza bị chiến tranh tàn phá, quyết định ban đầu của Hamas chỉ trao trả 4 thi thể dường như là một sự trì hoãn có chủ ý.
Bộ trưởng Ngoại giao Israel Gideon Sa'ar phát biểu hôm 16/10 rằng: "Chúng tôi biết chắc chắn rằng họ có thể dễ dàng trao trả một số lượng lớn con tin đã chết. Vì vậy, những gì họ đang làm hiện nay là một sự vi phạm cơ bản thỏa thuận".
Sau lần trao trả đầu tiên, Hamas chỉ bàn giao bốn thi thể, ít hơn nhiều so với dự kiến của Israel và gây thất vọng sâu sắc cho các gia đình nạn nhân. 6 thi thể khác đã được trao trả sau đó, sau khi Israel tuyên bố sẽ hạn chế dòng viện trợ nhân đạo để đáp trả. Qua phân tích pháp y, một trong những thi thể được xác định không phải là của con tin, do đó tổng số thi thể được trả về tính đến thời điểm này là 9.
Hamas tái khẳng định sự ủng hộ đối với thỏa thuận do Tổng thống Trump làm trung gian, đổ lỗi cho Israel đã cản trở nhiệm vụ bằng cách trì hoãn nỗ lực đưa các đội cứu hộ vào. Hamas nói với các nhà trung gian rằng việc thu hồi các thi thể từ dưới đống đổ nát của Gaza có thể mất nhiều tuần và cần đến các thiết bị đặc biệt (như máy ủi và máy đào) hiện không được phép vào vùng đất bị xung đột tàn phá này.
Nhận thức được thách thức, Israel và các nước trung gian đã thành lập một lực lượng đặc nhiệm quốc tế, bao gồm Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ, để hỗ trợ tìm kiếm. Tuy nhiên, các quan chức Israel cho rằng Hamas vẫn đang trì hoãn việc tìm kiếm các thi thể mà họ có thể tìm thấy nhanh hơn, thậm chí Israel tin rằng Hamas biết vị trí của ít nhất 6 thi thể khác.
Avishay Ben Sasson-Gordis, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia có trụ sở tại Tel Aviv, cho biết: "Hamas dường như đang kéo dài các điều khoản xung quanh việc trao trả thi thể, vượt quá những gì đã thỏa thuận". Tuy nhiên, ông cũng nhận định rằng: "hiện tại, điều này khó có thể làm chệch hướng lệnh ngừng bắn và đẩy chúng ta trở lại chiến tranh".
Thách thức lớn hơn vẫn còn ở phía trước
Tranh cãi không ai mong đợi trên nhấn mạnh sự mong manh của một thỏa thuận được xây dựng dựa trên chiến lược ngoại giao phi truyền thống của ông Trump: tuyên bố thành công ở các mục tiêu chung rồi để các bên tự giải quyết các chi tiết.
Nếu các bên hòa giải có thể vượt qua được tranh chấp về các thi thể, họ sẽ còn phải giải quyết hàng loạt vấn đề phức tạp hơn nữa trong giai đoạn hai của kế hoạch. Các nhóm kỹ thuật từ Israel và Hamas đã bắt đầu các cuộc đàm phán sơ bộ trong tuần này, nhưng những vấn đề gai góc hơn đang chờ đợi, bao gồm: Thành phần của lực lượng do người Arab dẫn đầu, được cho là sẽ bảo vệ Gaza; mức độ cam kết đối với con đường dẫn đến một nhà nước Palestine và việc giải giáp Hamas.
Trong khi đó, tình hình thực địa ở Gaza đang thay đổi nhanh chóng, với việc Hamas đã tái khẳng định quyền lực tại các khu vực mà quân đội Israel đã rút lui. Hamas đã triển khai hàng nghìn người có vũ trang tuần tra.
Ban đầu, Tổng thống Trump nói rằng Hamas đã được "phê duyệt trong một khoảng thời gian" để bảo vệ Gaza cho đến khi lực lượng an ninh quốc tế can thiệp. Tuy nhiên, giọng điệu của ông đã thay đổi khi bạo lực leo thang. Ông Trump phát biểu trên mạng xã hội vào ngày 16/10: "Nếu Hamas tiếp tục sát hại người ở Gaza, điều không có trong thỏa thuận, chúng tôi sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tiến vào và tiêu diệt họ". Điều này cho thấy sự mong manh của thỏa thuận, ngay cả khi nó thoát khỏi được sự vướng mắc ban đầu về các con tin đã chết.