Một phần của tuyến đường sắt INSTC. Ảnh: Sputnik
Dự án này là một phần quan trọng của Hành lang vận tải Bắc Nam quốc tế (INSTC), được kỳ vọng sẽ tăng cường khả năng kết nối kinh tế và địa chiến lược giữa Nga, Iran và các nước trong khu vực.
Theo nhà phân tích chính trị Mohammad Khatibi, có trụ sở tại Tehran, điểm khác biệt cốt lõi của tuyến Rasht-Astara so với các tuyến vận tải biển truyền thống nằm ở khả năng miễn nhiễm trước các biện pháp phong tỏa hải quân. Trả lời phỏng vấn đài Sputnik, ông Khatibi nhấn mạnh rằng không giống các tuyến đường biển, các hành lang vận tải trên bộ đi qua Iran, Azerbaijan và Nga không thể bị lực lượng hải quân phương Tây chặn đứng.
Chuyên gia này cho rằng tuyến đường sắt mới sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại xuyên khu vực, không chỉ về mặt hậu cần mà còn về phương thức thanh toán. Theo đó, các giao dịch dọc hành lang INSTC có thể được thực hiện bằng tiền tệ địa phương hoặc thông qua các thỏa thuận trao đổi hàng hóa, qua đó làm giảm sự phụ thuộc vào hệ thống tài chính quốc tế dựa trên đồng USD - yếu tố mà cả Nga và Iran đều coi là dễ bị tổn thương trước các lệnh trừng phạt.
Ở góc độ rộng hơn, ông Khatibi nhận định INSTC đóng vai trò như một “đòn bẩy chiến lược” giúp Moskva và Tehran đối phó với áp lực kinh tế ngày càng gia tăng từ phương Tây. Việc hoàn thiện tuyến Rasht-Astara sẽ giúp khép kín mạng lưới đường sắt liên tục từ Nga tới Vịnh Ba Tư, khắc phục tình trạng chia cắt vốn làm hạn chế hiệu quả và tiềm năng của hành lang này trong thời gian qua.
“Nếu không có tuyến đường sắt Rasht–Astara, INSTC vẫn chỉ là một hệ thống rời rạc và chưa thể phát huy đầy đủ giá trị chiến lược cũng như kinh tế”, ông Khatibi phân tích. Theo ông, khi được hoàn chỉnh, hành lang này không chỉ rút ngắn thời gian và chi phí vận chuyển, mà còn nâng cao vị thế của Nga và Iran trong mạng lưới thương mại Á - Âu.
Bên cạnh hợp tác kinh tế, ông Khatibi cũng lưu ý rằng Nga và Iran đã có nền tảng hợp tác lâu dài trong lĩnh vực kỹ thuật và an ninh quân sự. Trong bối cảnh khu vực Trung Đông và Á-Âu tiếp tục tiềm ẩn nhiều rủi ro an ninh, mối quan hệ này được cho là đang ngày càng mở rộng về chiều sâu.
Trước đó, Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi từng bày tỏ sự cảm kích đối với sự hỗ trợ của Nga sau các cuộc không kích do Mỹ và Israel tiến hành trong năm 2025, đồng thời đề xuất hai nước tiếp tục tăng cường phối hợp về an ninh. Theo các chuyên gia, hợp tác song phương có thể bao trùm nhiều lĩnh vực, từ hệ thống phòng không, tập trận hải quân cho tới an ninh mạng và chia sẻ thông tin tình báo.
Cùng chung quan điểm, Giáo sư Foad Izadi thuộc Đại học Tehran nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác Nga-Iran đối với an ninh và kết nối khu vực. Trả lời Sputnik, ông cho rằng phương Tây đang tìm cách gây chia rẽ Iran nhằm gia tăng sức ép lên biên giới phía nam của Nga, đặc biệt tại khu vực Biển Caspi và vùng Caucasus.
Theo Giáo sư Izadi, xét trên cả phương diện kinh tế lẫn địa chiến lược, Iran vẫn giữ vai trò trung tâm đối với nhiều quốc gia thuộc Nam bán cầu, nhờ vị trí then chốt trong mạng lưới kết nối của INSTC. Hành lang này không chỉ phục vụ lợi ích của Nga và Iran, mà còn mang lại lợi thế cho các quốc gia khác đang tìm kiếm con đường tiếp cận hiệu quả hơn tới thị trường Nga.
“Hành lang vận tải Bắc - Nam không chỉ quan trọng với riêng Iran và Nga. Đối với nhiều quốc gia ở phía Nam, đây là tuyến đường tối ưu nhất để tiếp cận Nga. Phương án thay thế là đi qua kênh đào Suez, nhưng tuyến này dài hơn đáng kể và chi phí cũng cao hơn nhiều”, Giáo sư Izadi nhận định.