Đồng rúp mạnh nhất 7 năm không đồng nghĩa kinh tế Nga ổn định và thoát đòn trừng phạt

Đồng rúp tăng giá mạnh đến mức Ngân hàng trung ương Nga đang tích cực thực hiện các biện pháp để hạ giá đồng nội tệ vì lo ngại sẽ ảnh hưởng tới sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.

Theo kênh CNBC, đồng rúp Nga đã chạm mức 52,3 rúp/ USD vào ngày 22/6, mức mạnh nhất kể từ tháng 5/2015. Hiện tượng này đã đảo ngược hoàn toàn tình thế so với thời điểm đồng tiền của Nga lao dốc xuống 139 rúp/USD vào đầu tháng 3, khi Mỹ và EU bắt đầu áp dụng các biện pháp trừng phạt chưa từng có với Moskva để đáp trả cuộc chiến ở Ukraine.

Sự tăng vọt đáng kinh ngạc của đồng rúp trong những tháng sau đó đã tiếp thêm động lực cho Điện Kremlin như một bằng chứng cho thấy các lệnh trừng phạt của phương Tây không có tác dụng.

“Ý tưởng rất rõ ràng: đè bẹp nền kinh tế Nga một cách thô bạo”, Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St.Petersburg diễn ra tuần trước, “Họ đã không thành công. Rõ ràng, điều đó đã không xảy ra. "

Vào cuối tháng 2, sau cú giảm sốc ban đầu, Ngân hàng Trung ương Nga đã tăng hơn gấp đôi lãi suất cơ bản lên 20% so với mức 9,5% trước đó. Tuy nhiên, kể từ đó, giá trị đồng nội tệ Nga đã được cải thiện cho phép Ngân hàng này ba lần hạ lãi suất, xuống còn 11% vào cuối tháng 5.

Nhưng điều gì thực sự xảy ra đằng sau sự tăng giá mạnh của đồng rúp và liệu sức mạnh của nó có thể duy trì không?

Nga đang đạt doanh thu dầu khí kỷ lục

Những lý do dễ thấy nhất là: giá năng lượng đã tăng quá cao; các biện pháp kiểm soát vốn và chính các biện pháp trừng phạt.

Nga là nước xuất khẩu khí đốt lớn nhất thế giới và là nước xuất khẩu dầu lớn thứ hai. Khách hàng chính của họ, Liên minh châu Âu, chi hàng tỉ USD mỗi tuần để mua năng lượng của Nga, trong khi đồng thời cố gắng tung trừng phạt Moskva.

Điều đó đã đặt EU vào một tình thế khó xử: họ đang chuyển cho Nga nhiều tiền hơn nhiều để mua dầu, khí đốt và than, so với số tiền viện trợ cho Ukraine, giúp đổ đầy “rương chiến tranh” của Điện Kremlin. Với giá dầu thô Brent cao hơn 60% so với thời điểm này vào năm ngoái, Moskva đang thu lợi nhuận kỷ lục bất chấp nhiều nước phương Tây hạn chế mua dầu.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch, trong 100 ngày đầu tiên của cuộc chiến tranh Nga-Ukraine, Moskva đã thu về 98 tỷ USD doanh thu từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch. Hơn một nửa nguồn thu đó đến từ EU, với khoảng 60 tỷ USD.

Nhiều nước EU đang có ý định cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng từ Nga, nhưng quá trình này có thể mất nhiều năm.

EU đã thông qua một gói trừng phạt mang tính bước ngoặt vào tháng 5 cấm một phần nhập khẩu dầu của Nga, nhưng vẫn có những ngoại lệ đáng kể với dầu được vận chuyển bằng đường ống, do các quốc gia không giáp biển như Hungary và Slovenia không thể tiếp cận các nguồn dầu thay thế, vận chuyển bằng đường biển.

“Tỷ giá hối đoái mà bạn thấy đối với đồng rúp ở mức đó là bởi Nga đang đạt thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục bằng ngoại hối”, ông Max Hess, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại, nói với CNBC. Doanh thu đó chủ yếu bằng USD và euro thông qua cơ chế hoán đổi đồng rúp phức tạp.

“Mặc dù hiện tại Nga có thể bán ít hơn cho phương Tây, họ vẫn đang bán dầu và khí đốt ở mức giá cao nhất mọi thời đại. Vì vậy, điều này đang mang lại thặng dư tài khoản vãng lai lớn”, ông Hess giải thích.

Theo Ngân hàng trung ương Nga, thặng dư tài khoản vãng lai của Nga từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay là hơn 110 tỷ USD, gấp hơn 3,5 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Kiểm soát vốn chặt chẽ

Các biện pháp kiểm soát vốn – tức việc chính phủ hạn chế ngoại tệ rời khỏi Nga - đã đóng một vai trò lớn ở đây, cộng với thực tế là Nga không thể nhập khẩu nhiều nữa do vướng các lệnh trừng phạt – đồng nghĩa họ đang chi ít ngoại tệ hơn hơn để nhập hàng từ nước ngoài.

Ông Nick Stadtmiller, giám đốc chiến lược các thị trường mới nổi tại công ty tư vấn Medley Global Advisors ở New York, cho biết: “Các nhà chức trách Nga đã thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn khá nghiêm ngặt ngay sau khi các lệnh trừng phạt được đưa ra. Kết quả là tiền chảy vào từ xuất khẩu trong khi dòng vốn chảy ra tương đối ít. Hiệu ứng của tất cả những điều này là một đồng rúp mạnh hơn”.

Nga hiện đã nới lỏng một số biện pháp kiểm soát vốn và hạ lãi suất trong nỗ lực làm suy yếu đồng rúp, vì đồng tiền mạnh cũng làm tổn hại đến tài khoản tài chính của nước này.

Đồng rúp ở mức tỷ giá "Potemkin"?

Trong chính trị và kinh tế, thuật ngữ “Potemkin” chỉ những ngôi làng giả mạo, được xây dựng nhằm tạo ra ảo tưởng về sự thịnh vượng dưới thời Nữ hoàng Nga Catherine Đại đế.

Do Nga đã bị cắt khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT và bị chặn giao dịch quốc tế bằng USD và euro, nên về cơ bản nước này chỉ giao dịch với chính mình. Điều đó có nghĩa là mặc dù Nga tích lũy được dự trữ ngoại hối đáng kể để củng cố đồng nội tệ, nhưng họ không thể sử dụng dự trữ đó cho nhu cầu nhập khẩu do các lệnh trừng phạt.

Chuyên gia Hess cho rằng, tỷ giá hối đoái của đồng rúp “thực sự là tỷ giá Potemkin, bởi vì việc chuyển tiền từ Nga ra nước ngoài - cả đối với các cá nhân và ngân hàng Nga - là cực kỳ khó khăn, chưa kể đến việc kiểm soát vốn của chính Nga”,

Ông Hess giải thích, tương tự như vậy, “đồng rúp trên giấy tờ mạnh hơn, nhưng đó là kết quả của việc giảm nhập khẩu, và việc tích lũy dự trữ ngoại hối có ích lợi gì nếu không được dùng để mua những thứ từ nước ngoài mà bạn cần cho nền kinh tế của mình. Và Nga không thể làm điều đó”.

“Chúng ta thực sự nên xem xét các vấn đề cơ bản của nền kinh tế Nga, bao gồm cả việc nhập khẩu hàng hóa”, ông Hess nói thêm, “Ngay cả khi đồng rúp có giá trị cao, điều đó vẫn có thể có tác động tàn phá đến nền kinh tế và chất lượng cuộc sống.”

Đồng rúp mạnh có phản ánh thực tế nền kinh tế Nga không?

Liệu sức mạnh của đồng rúp có đồng nghĩa là các nền tảng kinh tế của Nga đã ổn định và thoát khỏi đòn trừng phạt? Các nhà phân tích nói rằng không nhanh như vậy.

“Sức mạnh của đồng rúp có liên quan đến thặng dư trong cán cân thanh toán tổng thể, được thúc đẩy nhiều hơn bởi các yếu tố ngoại sinh liên quan đến các lệnh trừng phạt, giá hàng hóa và các biện pháp chính sách hơn là các xu hướng và nguyên tắc kinh tế vĩ mô cơ bản dài hạn”, chuyên gia Themos Fiotakis, tại Barclays, cho biết.

Giữa tháng 5 vừa qua, Bộ Kinh tế Nga dự kiến ​​tỷ lệ thất nghiệp ở nước này sẽ đạt gần 7% trong năm nay và việc trở lại mức như năm 2021 khó có thể xảy ra sớm nhất là đến năm 2025.

Kể từ khi cuộc chiến của Nga ở Ukraine bắt đầu, hàng nghìn công ty quốc tế đã rời khỏi Nga, khiến một số lượng lớn người Nga thất nghiệp. Theo cơ quan thống kê liên bang Rosstat của Nga, đầu tư nước ngoài đã bị ảnh hưởng lớn và tỷ lệ người nghèo tăng gần gấp đôi chỉ trong 5 tuần đầu tiên của cuộc chiến.

“Đồng rúp của Nga không còn là một chỉ số cho sức khỏe của nền kinh tế”, chuyên gia Hess nói, “Ngay cả cơ quan thống kê của Nga cũng thừa nhận rằng số người Nga sống trong ngưỡng nghèo đã tăng từ 12 triệu lên 21 triệu người trong quý 1/2022 ”.

Với câu hỏi liệu sức mạnh của đồng rúp có thể được duy trì hay không, chuyên gia Fiotakis cho rằng, "Điều đó rất không chắc chắn và phụ thuộc vào tình hình địa chính trị và chính sách điều chỉnh ra sao."