Bất chấp việc thương lượng được kéo dài thêm một ngày, đàm phán giữa Iran và Nhóm P5+1 (gồm 5 ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc và Đức) tại Geneva, Thụy Sĩ, kết thúc ngày 9/11 mà không đạt được thỏa thuận nào về chương trình hạt nhân của Tehran.
Về việc Pháp “ra đòn” vào phút chót
Trích dẫn các nguồn tin ngoại giao, truyền thông phương Tây mô tả về tiến trình đàm phán kéo dài đến tận 11 giờ đêm ngày 9/11 như sau: Các nhà đàm phán phương Tây và Iran tưởng như đã đạt được một hiệp định khung về chương trình hạt nhân của Tehran. Nhưng vào phút cuối, Ngoại trưởng Pháp Laurent Fabius ngồi vào bàn và tuyên bố: Vòng đàm phán tạm dừng ở đây.
Ngoại trưởng Pháp Laurent Fabius (phải) và người đồng cấp Iran Mohammad Javad Zarif trong cuộc gặp hôm 7/11 tại Paris. AFP/TTXVN |
Phát biểu trước báo giới sau đó, ông Fabius đính chính rằng, “chúng tôi kiên định lập trường, chứ không kiên quyết đóng mọi cửa ngõ thương thuyết”. Tuy nhiên, lời giải thích này dường như cũng chính là một sự thừa nhận về “sự liên đới” của Pháp trong kết cục vòng đàm phán vừa qua. Một nhà ngoại giao giấu tên nước này bày tỏ: “Trong một thập kỉ qua, quan điểm của Pháp về chương trình hạt nhân của Iran không thay đổi là bao và nó nhận được sự ủng hộ của các thành viên trong Nhóm P5+1”. Cá nhân Ngoại trưởng Fabius được cho là người luôn hoài nghi về một thỏa thuận với Iran, ngay cả khi ông phát biểu tại Liên Hợp quốc hồi tháng 9 vừa qua. Vì thế, thỏa thuận bị đổ bể vào phút chót là bởi quan điểm của các bên còn nhiều khác biệt, đại diện của Iran không thể quyết định được tại bàn đàm phán, cần phải có thêm thời gian để tham vấn ý kiến chỉ đạo từ Tehran.
Sự cản trở của Pháp trước hết bắt nguồn từ sự không hài lòng đối với nội dung dự thảo của hiệp định. Theo quan điểm của Paris, thỏa thuận này dường như “ưu ái” Tehran quá nhiều. Nó không yêu cầu Iran Tehran chấm dứt việc xây dựng, hoàn thiện lò phản ứng hạt nhân ở Arak, mà chỉ tạm dừng 6 tháng. Pháp nhìn nhận điều này không có nhiều ý nghĩa, vì cuối cùng cơ sở hạt nhân này vẫn đi vào hoạt động, khi đó “các nước sẽ trở thành con tin của Arak và sẽ chẳng thể làm được điều gì”. Bên cạnh đó, Ngoại trưởng Fabius cũng cảm thấy không hài lòng với việc Nhóm P5+1 không ép buộc được Iran dừng làm giàu urani 20% - giới hạn then chốt cho việc chế tạo vũ khí hạn nhân.
Tiếp đến, thái độ dứt khoát của Pháp tại Geneva được coi là cách thức Paris muốn lấy lại hình ảnh của mình, vốn bị sứt mẻ ít nhiều sau vụ “lỡ đà” vừa qua trong vấn đề Syria. Hồi tháng 9 vừa qua, khi chính quyền Mỹ đe dọa sử dụng vũ lực nhằm vào chính quyền tổng thống Bashar Al-Assad, Pháp là đồng minh duy nhất của Mỹ tuyên bố sẽ sát cánh cùng Washington. Ông Hollande khi đó đã nói với tờ Le Monde rằng, việc sử dụng vũ khí hóa học ở ngoại ô thủ đô Damascus “phải bị trừng trị”, rằng Pháp “đã sẵn sàng cho đòn trừng phạt” ông Assad. Thế nhưng, ngay sau đó Paris lại rơi vào tình cảnh “tiến thoái lưỡng nan” do Mỹ từ bỏ kế hoạch can thiệp quân sự. Cách hành xử đột ngột của Nhà Trắng đẩy Paris vào tình cảnh bị cô lập.
Bên cạnh đó, Pháp hiện là đồng minh gần gũi nhất của Israel tại châu Âu trong khi Tel Aviv luôn thể hiện thái độ không tin tưởng vào chính quyền Tehran. Ngay trước khi đàm phán diễn ra, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho rằng việc thông qua một thỏa thuận hạt nhân giữa Iran và Nhóm P5+1 sẽ là "sai lầm lịch sử", cảnh báo rằng Israel sẽ không bao giờ chấp nhận thỏa thuận này và sẽ làm tất cả để tự bảo vệ mình. Thông qua việc “không chấp thuận một thỏa thuận tồi”, Pháp muốn thể hiện sự hậu thuẫn dành cho Israel, nhất là trong bối cảnh quan hệ hai nước vừa qua có chút “gợn sóng”, do có thông tin người đứng đầu điện Elysee quyết định sẽ phát biểu tại một trường đại học ở Israel, chứ không phải là tại Quốc hội, trong chuyến thăm chính thức của ông Hollande tới Israel.
Và cuối cùng, Pháp có trong tay lý lẽ của riêng mình. Chính quyền của Tổng thống Hollande hơn ai hết hiểu rõ chương trình hạt nhân của Tehran. Pháp đã từng cung cấp cho chính quyền Iran dưới thời cựu vương Mohammad Reza Pahlavi công nghệ và thiết bị phục vụ xây dựng cơ sở làm giàu urani ở thành phố Isfahan. Không những vậy, Pháp hiện duy trì một mạng lưới tình báo hoạt động hiệu quả, nắm sát các động thái về chương trình hạt nhân của Iran thông qua cộng đồng người Iran ở hải ngoại, chủ yếu là ở Paris. Trong số này có các cựu quan chức từng phụ trách, tham gia chương trình năng lượng nguyên tử của Iran, nổi bật nhất là Akbar Etemad – người được cho là cha đẻ chương trình hạt nhân nước này.
Một quan điểm gây phản ứng trái chiều
Cách hành xử vừa qua của Pháp hẳn không phải là điều mà Mỹ, EU, Iran mong đợi. Nhưng phản ứng này của Pháp không phải là điều gì đó quá ngạc nhiên. Từ khi lên nắm quyền, Tổng thống François Hollande đã thuận theo một chính sách ngoại giao cứng rắn, thể hiện qua các bước can dự ở Libya, Mali, Syria, giờ là Iran.
Trên bình diện công khai, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry từ chối đưa ra lời bình luận hay chỉ trích nhằm vào phía Pháp, chỉ nói rằng Iran và Nhóm P5+1 đã có những bước tiến quan trọng và sẽ tiếp tục gặp lại nhau trong tháng này. Truyền thông phương Tây đưa tin, các cường quốc lớn đã đạt được sự thống nhất chung về một lập trường cứng rắn trong đàm phán. Nhưng giới ngoại giao thì nhìn nhận, thỏa thuận đổ bể vào phút chót là do có tác động của Pháp.
Thái độ dứt khoát của Pháp mà đại diện là ông Fabius nhận được sự không ít sự tán dương từ Quốc hội Mỹ - nơi nhiều nghị sĩ của 2 đảng muốn chính quyền Obama tiếp tục duy trì các lệnh cấm vận nhằm vào Iran, thậm chí là tăng cường sức ép bằng các cấm vận mới. Phát biểu trên kênh truyền hình CNN, thượng nghị sĩ Lindsey Graham đảng Cộng hòa cho biết: “Cảm ơn vì nước Pháp. Người pháp đang trở thành những người lãnh đạo tốt ở Trung Đông”. Thượng nghị sĩ John McCain cũng không tiếc lời ca ngợi chính quyền của Tổng thống Hollande. Chia sẻ trên trang mạng Twitter, ông McCain viết: “Pháp đã có đủ dũng khí để ngăn chặn một thỏa thuận tồi với Iran. Nước Pháp muôn năm!”.
Cách xa nước Mỹ cả nghìn dặm là tiếng nói chỉ trích từ Iran. Trên trang mạng xã hội, đại giáo chủ Aytollah Ali Khamenei viết rằng, “giới chức Pháp đã thể hiện thái độ thù địch công khai đối với Iran trong nhiều năm. Một người thông thái, nhất là một chính trị gia thông thái, sẽ không bao giờ mang động cơ để biến một thực thể trung lập thành một kẻ thù”.
Thái độ cứng rắn của Pháp chắc chắn sẽ đưa đến những thách thức không nhỏ cho các vòng thảo luận tới đây, khi mà các nhà đàm phán của cả Mỹ và Iran đều cảnh báo rằng cánh cửa hội đàm cho một giải pháp ngoại giao không phải luôn luôn rộng mở hay kéo dài vô tận, trong bối cảnh hai nước đều chịu sức ép từ bên trong nội bộ. Những nhân vật cứng rắn tại Iran muốn Mỹ, phương Tây nới lỏng các biện pháp trừng phạt trước khi Tehran giảm quy mô hoạt động làm giàu urani; trong khi các nghị sĩ mang quan điểm “diều hâu” ở Đồi Capitol (Mỹ) lại yêu cầu Iran phải chấm dứt hoàn toàn hoạt động này trước khi cân nhắc nới lỏng các lệnh cấm vận.
Hoài Thanh (Tổng hợp)