Cuộc “mặc cả” khó khăn

Tháng 11 năm ngoái, EU và Thổ Nhĩ Kỳ đã đạt thỏa thuận về việc EU hỗ trợ tài chính cho Thổ Nhĩ Kỳ, đổi lại Ankara sẽ giúp ngăn chặn dòng người di cư vào châu Âu. Tuy nhiên, sau 3 tháng thực hiện, thỏa thuận trên vẫn chưa mang lại hiệu quả như mong muốn do hai bên vẫn còn nhiều bất đồng. Điều kiện EU đưa ra đối với Thổ Nhĩ Kỳ khá rõ ràng: siết chặt tuần tra biên giới, tăng cường hợp tác với nhà chức trách Hy Lạp và Bungari; thắt chặt hạn chế visa đối với những công dân từ Pakistan hay Bangladesh qua Thổ Nhĩ Kỳ để tìm cách đến châu Âu; cải thiện chỗ ở cho những người Syria không ở trong các trại tị nạn, nâng cao khả năng tiếp cận thị trường lao động cho họ và tạo điều kiện để con em họ được đến trường.

Tuy nhiên, dường như khoản cam kết 3 tỷ euro mà EU hứa viện trợ cho Ankara vẫn chưa đủ, nếu không muốn nói là quá ít. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan chỉ trích châu Âu chưa làm tròn trách nhiệm của họ khi tiếp nhận quá ít người nhập cư và bỏ mặc Thổ Nhĩ Kỳ với gánh nặng này. Ông Erdogan cũng nhiều lần dọa sẽ đẩy thêm người nhập cư tới châu Âu nếu yêu cầu của Ankara không được đáp ứng. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã nhiều lần nhấn mạnh về con số người nhập cư mà họ đã tiếp nhận tới nay: khoảng 2,5 triệu người chính thức đăng ký nhập cư, trong đó khoảng 1/10 sống trong các trại tị nạn. Giới chức Thổ Nhĩ Kỳ cũng nhiều lần cho rằng tại sao họ lại phải gánh những phần thiệt hại hơn so với các nước khác trong cuộc khủng hoảng người di cư.

Trên thực tế, ngay từ đầu cuộc khủng hoảng, thái độ của Thổ Nhĩ Kỳ luôn tỏ ra mâu thuẫn. Trong khi khả năng tiếp nhận người di cư là có hạn, song Ankara vẫn mở rộng cửa biên giới cho những người Syria trốn chạy chiến tranh. Họ dung túng cho những người tị nạn tìm cách vượt biển sang Hy Lạp để tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn ở những nước Bắc Âu giàu có. Hơn nữa, bất chấp việc Thổ Nhĩ Kỳ đã ký thỏa thuận với EU để giúp kiểm soát dòng người nhập cư bất hợp pháp, các nhóm buôn người vẫn hoạt động nhộn nhịp và công khai ở Thổ Nhĩ Kỳ, thậm chí có bàn tay thao túng của các tổ chức tội phạm mafia.

Mọi nỗ lực của các nước EU trong việc kiểm soát biên giới đều sẽ vô ích nếu như không có sự bắt tay của Thổ Nhĩ Kỳ. Việc nhiều nước thuộc khối Schengen nối lại kiểm soát biên giới - đi ngược quy tắc đi lại tự do trong khối, và mới đây nhất là Áo và các nước vùng Balkan tự nhất trí "cùng nhau khép chặt cánh cửa" đối với người tị nạn - càng cho thấy EU vẫn chưa thể tìm ra lời giải chung cho cuộc khủng hoảng người di cư. Các hành động đơn phương của một quốc gia hay một nhóm quốc gia ở châu Âu chỉ là giải pháp tạm thời.

Tại Hội nghị thượng đỉnh EU - Thổ Nhĩ Kỳ lần này, các nhà lãnh đạo châu Âu muốn Thổ Nhĩ Kỳ phải thực hiện các cam kết. EU sẽ yêu cầu Ankara trừng trị bọn buôn người và buộc tất cả những người di cư trái phép rời khỏi bờ biển nước này. Ngoài ra, các nhà lãnh đạo EU cũng sẽ thúc ép Ankara nhận lại những người di cư vì mục đích kinh tế từ Hy Lạp, đồng thời giảm bớt dòng người đi qua biển Aegean để đến Athens.

EU muốn Thổ Nhĩ Kỳ kiểm soát tốt hơn biên giới trên biển của nước này với Hy Lạp. Về phần mình, Ankara cho rằng để người Syria có thể ở lại Thổ Nhĩ Kỳ cũng như hội nhập ở đây, không chỉ cần có thêm “nơi ăn, chốn ở” mới, mà còn cần nâng cấp cơ sở hạ tầng tại các vùng miền có người nhập cư. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cho biết hiện nhiều trường học ở nước này đã giảng dạy bằng tiếng Arab vào buổi chiều cho trẻ em Syria và những dự án như vậy rất tốn kém mà về lâu dài Ankara không thể tự lo liệu được. Báo chí Đức cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ muốn được trả giá cao hơn cho sự hợp tác của họ với EU trong chính sách giải quyết cuộc khủng hoảng người di cư. Trong khi đó, EU quan ngại các khoản tài chính hỗ trợ cho Thổ Nhĩ Kỳ có thể rơi vào các "kênh đen" và khó có thể kiểm soát, đặc biệt khi những lo ngại về mối quan hệ "mờ ám" giữa giới chức Ankara với nhóm "Nhà nước Hồi giáo" (IS) tự xưng chưa được giải tỏa.

Trong khi tranh cãi vẫn tiếp diễn thì người tị nạn Syria vẫn tràn sang Thổ Nhĩ Kỳ. Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Ahmet Davutoglu cho biết vẫn còn khoảng 55.000 người tị nạn đang trên đường vào biên giới nước này. Đây là sức ép lớn đối với EU và liên minh này đang hối thúc Thổ Nhĩ Kỳ phải tìm cách cắt giảm số người di cư đến Hy Lạp bằng đường biển xuống dưới 1.000 người/ngày. Theo thống kê, hiện trung bình mỗi ngày vẫn có tới hơn 2.000 người tị nạn vượt biển Aegean trên những chiếc thuyền và tàu đánh cá từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Hy Lạp.

Với những bất đồng trên, Hội nghị thượng đỉnh EU-Thổ Nhĩ Kỳ khó có thể hàn gắn được những mâu thuẫn để tìm ra một giải pháp chung có thể chấp nhận được cho cuộc khủng hoảng người di cư. Thổ Nhĩ Kỳ đang muốn tận dụng cuộc khủng hoảng này để gây sức ép buộc EU tăng thêm tiền viện trợ và đẩy nhanh tiến trình đàm phán kết nạp nước này làm thành viên - điều mà CH Síp và Pháp chắc chắn sẽ phản đối. Rõ ràng, chừng nào cuộc mặc cả giữa hai bên còn chưa ngã ngũ, hoặc hai bên vẫn còn “cân đong” những thiệt – hơn thì hy vọng về một giải pháp hữu hiệu cho cuộc khủng hoảng người di cư vẫn còn xa vời.