Thỏa thuận hợp tác tàu ngầm giữa Australia và Nhật Bản sẽ đánh dấu bước ngoặt chiến lược, củng cố sức mạnh hải quân và bổ sung cho khuôn khổ AUKUS. Ảnh minh hoạ: Hải quân Australia (navy.gov.au)
Bình luận trên trang web của Diễn đàn Đông Á (eastasiaforum.org) mới đây, Alastair Walton, cố vấn đầu tư quốc tế – địa chính trị, nguyên Tổng Lãnh sự Australia tại New York (Mỹ), và Jake Thrupp, cố vấn truyền thông cấp cao tại Quốc hội Anh, cho rằng trong bối cảnh địa chính trị Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang trải qua những biến động sâu sắc, với sự trỗi dậy mạnh mẽ của hải quân Trung Quốc và những thách thức trong ngành đóng tàu của Mỹ, hai quốc gia Australia và Nhật Bản đang nổi lên như những đối tác an ninh then chốt. Hợp tác quốc phòng song phương giữa họ không chỉ là sự ngẫu nhiên mà là một nhu cầu chiến lược tất yếu, và một thỏa thuận phát triển tàu ngầm chung có thể trở thành nền tảng vững chắc cho một liên minh toàn diện trong tương lai.
Thực tế, mối quan hệ này đã được củng cố bằng một dấu mốc quan trọng vào tháng 8/2025, khi Canberra quyết định mua 11 khinh hạm lớp Mogami của Nhật Bản. Đây không chỉ là một thương vụ quân sự đơn thuần, mà còn là minh chứng cho sự tin cậy sâu sắc và tính tương thích kỹ thuật giữa hai quốc gia. Theo các nhà phân tích, thiết kế của Mogami từ tập đoàn Mitsubishi Heavy Industries phù hợp hơn cho Hải quân Australia so với đối thủ cạnh tranh từ Đức, nhờ kích thước lớn hơn, trang bị cảm biến tiên tiến và tên lửa Tomahawk. Tuy nhiên, đây chỉ là bước khởi đầu. Một chương trình hợp tác phát triển tàu ngầm chạy bằng năng lượng thông thường, tầm xa, sẽ là bước đi đột phá tiếp theo.
Ý tưởng này không phải là mới. Từ năm 2014-2015, Australia đã từng cân nhắc mua tàu ngầm Nhật Bản nhưng đã từ bỏ kế hoạch. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã thay đổi. Công nghệ hải quân của Nhật Bản đã phát triển vượt bậc, trong khi môi trường chiến lược của Australia ngày càng phức tạp khi Trung Quốc gia tăng sự quyết đoán trên biển. Một chương trình chung sẽ giải quyết được bài toán khó khăn mà Australia đang đối mặt: bổ sung năng lực phòng thủ đáng tin cậy. Cựu Ngoại trưởng Australia Alexander Downer thậm chí đã cảnh báo rằng bang Nam Australia thiếu năng lực công nghiệp để chế tạo tàu ngầm hạt nhân – một thực tế mà ngay cả Mỹ cũng đang phải vật lộn. Điều này càng củng cố sự cần thiết của một giải pháp thay thế kịp thời và hiệu quả.
Đề xuất này cũng không nhằm thay thế AUKUS (thoả thuận quốc phòng ba bên giữa Australia, Anh, và Mỹ), mà là bổ sung cho khuôn khổ hợp tác an ninh ba bên này. AUKUS tập trung vào chương trình tàu ngầm hạt nhân và các công nghệ tiên tiến khác, trong khi một thỏa thuận Australia - Nhật về tàu ngầm thông thường sẽ đa dạng hóa các lựa chọn chiến lược của Canberra. Như Elbridge Colby, cựu quan chức chính quyền Trump đã khẳng định, khả năng răn đe ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cần được tăng cường thông qua các đối tác sẵn sàng chia sẻ gánh nặng. Một dự án tàu ngầm chung với Nhật Bản sẽ thể hiện tầm nhìn chiến lược mà Washington mong muốn ở các đồng minh của mình.
Về phía Nhật Bản, các điều kiện chính trị đang thuận lợi hơn bao giờ hết. Tokyo chia sẻ nhận định với Canberra rằng Trung Quốc là thách thức chiến lược hàng đầu. Nhật Bản đã và đang thực hiện những thay đổi lịch sử trong lĩnh vực quốc phòng, bao gồm tăng gấp đôi chi tiêu quốc phòng trong vòng 5 năm và nới lỏng các hạn chế hợp tác quân sự. Những động thái này không chỉ giúp chương trình tàu ngầm chung trở nên khả thi mà còn thể hiện sự sẵn sàng của Nhật Bản trong việc đảm nhận trách nhiệm an ninh lớn hơn trong khu vực.
Lý do chiến lược cho sự hợp tác này rất rõ ràng. Trung Quốc đang mở rộng hạm đội hải quân với tốc độ kỷ lục, với lực lượng tuần duyên lớn nhất thế giới. Bắc Kinh cũng đang thử nghiệm tên lửa đạn đạo liên lục địa ở Nam Thái Bình Dương. Trong khi đó, ngành đóng tàu của hải quân Mỹ đang gặp nhiều thách thức, với lịch trình sản xuất tàu ngầm chậm lại. Sự hợp tác giữa Australia và Nhật Bản sẽ tạo ra một lực lượng phòng thủ bổ sung, đáng tin cậy.
Các chuyên gia trên kết luận: một tàu ngầm được đồng phát triển không chỉ mang lại năng lực mới mà còn củng cố khả năng răn đe, đa dạng hóa các mối quan hệ chiến lược và gắn kết hai cường quốc hàng đầu khu vực này vào một khuôn khổ an ninh sâu sắc hơn. Đây có thể là nền tảng cho một hiệp ước quốc phòng chính thức, bao gồm lập kế hoạch và huấn luyện tác chiến chung. Thỏa thuận mua khinh hạm đã cho thấy những gì có thể đạt được khi mục tiêu chiến lược và năng lực công nghiệp song hành. Trước những áp lực ngày càng gia tăng trên biển, một tàu ngầm thông thường tầm xa được đồng chế tạo sẽ là bước đi hợp lý và cần thiết để bảo vệ một Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và mở.