Dòng sông Mã chảy qua huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, có chiều dài khoảng 80km. Đây là dòng sông được đánh giá có trữ lượng khoáng sản lớn nhưng đang hàng ngày phải oằn mình chống chọi với nạn khai thác vàng sa khoáng, khai thác cát trái phép. Hoạt động công khai, tấp nập Hàng chục tàu đang khai thác cát trái phép dọc sông Mã. |
Dọc theo quốc lộ 4G đoạn từ xã Chiềng Khương đến trung tâm huyện Sông Mã, hoạt động khai thác cát trái phép trên dòng sông Mã diễn ra công khai, tấp nập. Cách vài cây số lại có một tốp tàu với tiếng máy nổ inh tai, nhức óc, sục sạo dưới sông để hút cát lên bãi. Trên đường, những chiếc xe ben trọng tải lớn nhộn nhịp vận chuyển cát đi tiêu thụ. Những đoạn đường có bãi cát nhiều chỗ bị sụt lún, tạo thành những ổ voi, ổ gà, mỗi khi xe đi qua cuốn theo bụi bay mù mịt gây nguy hiểm, khó khăn cho người tham gia giao thông và những hộ dân sinh sống gần đó.
Hiện trên địa bàn huyện Sông Mã có khoảng 70 chiếc tàu hút cát, chủ yếu là của các hộ gia đình sống hai bên bờ thượng nguồn sông Mã. Trong đó, nhiều nhất là xã Chiềng Khoong 14 hộ, 20 tàu; Chiềng Cang 21 hộ, 33 tàu; Chiềng Khương 13 hộ, 14 tàu. Hầu hết các hộ khai thác cát đều chưa có giấy phép khai thác khoáng sản của các cấp có thẩm quyền nhưng vẫn hoạt động công khai. Có lúc cao điểm hoạt động khai thác diễn ra cả ngày lẫn đêm, khiến dòng sông ngày càng kiệt quệ, nhiều đoạn hai bên bờ sông sạt lở, nhiều khúc sông biến dạng, dòng nước đục ngầu, nhiều chỗ trơ trọi đá...
Anh Lương Văn Quân, bản Tiên Sơn, xã Chiềng Khương, cho biết: Gia đình anh đầu tư mua thuyền để hút cát đã được khoảng 5 - 6 năm. Cát ở dòng sông này không như những nơi khác có thể khai thác quanh năm, ở đây chỉ khai thác được theo mùa từ tháng 7 - 12, những tháng còn lại cát ở sông rất ít. Nhiều khi chính quyền xã cũng xuống cấm không cho khai thác. Dù biết là trái pháp luật, song vì mưu sinh, gia đình anh và các hộ xung quanh vẫn tiến hành khai thác.
Một tàu hút cát có công suất trung bình từ 30 - 40 m3/ngày/tàu. Hiện trên dòng sông Mã có khoảng 70 tàu hoạt động liên tục, chưa kể các tàu khai thác vàng nên số lượng cát được hút lên là rất lớn. Tuy nhiên, việc thu thuế của các hộ đang gặp rất nhiều khó khăn do người dân khai thác không có giấy phép nên khó có thể áp thuế. Mặt khác, các hộ dân đưa ra lý do khu vực khai thác là những chỗ các tàu vàng đã khai thác qua nên lượng cát không nhiều, không bán được giá cao, dẫn đến việc tiền thuế không thu được, trong khi hoạt động khai thác vẫn ngang nhiên lộng hành.
Anh Nguyễn Quang Huy, bản Púng Kiểng, xã Chiềng Khoong nói: Chúng tôi biết việc khai thác cát như thế này là vi phạm pháp luật, nhưng chúng tôi đã nhiều lần làm đơn đề nghị lên huyện, lên tỉnh để xin cấp giấy phép khai thác cát, song đến nay các cấp vẫn chưa có hồi âm. Số tiền chúng tôi bỏ ra để đầu tư mua máy móc là rất lớn, nên trong khi chờ các cơ quan chức năng cấp giấy phép chúng tôi vẫn phải tiến hành khai thác.
Loay hoay tìm cách giải quyết Hoạt động khai thác cát trái phép trên địa bàn huyện Sông Mã vẫn diễn ra nhiều năm nay, các cấp chính quyền đã tổ chức nhiều đợt tuyên truyền vận động, thậm chí có thời điểm đình chỉ, niêm phong phương tiện... nhưng vẫn chưa thể giải quyết triệt để. Ông Hoàng Minh Lược, Chủ tịch UBND xã Chiềng Khoong cho biết, trên địa bàn có khoảng 20 tàu khai thác cát và một số tàu khai thác vàng trái phép. Tình trạng khai thác khoáng sản trái phép đã làm ảnh hưởng rất lớn đến môi trường. UBND xã đã nhiều lần kiểm tra, xử phạt, tuy nhiên cũng chỉ được 1 thời gian, sau đó lại đâu vào đấy. Vì vậy, xã chỉ trông chờ cấp trên giải quyết.
Vướng mắc nhất là việc cấp phép cho các hộ khai thác cát cần đủ thủ tục, hồ sơ, phải đánh giá được trữ lượng cát. Tuy nhiên, cát dưới lòng sông, bãi bồi sông Mã chưa được khảo sát, điều tra, đánh giá trữ lượng, nên một số hộ có nhu cầu cấp phép khai thác đã đến Sở Tài nguyên và Môi trường xin được làm thủ tục đề nghị cấp phép nhưng chưa được cấp. Thêm nữa, chi phí điều tra, khảo sát, lập báo cáo trữ lượng tương đối lớn, các gia đình không đủ khả năng về tài chính để thuê đơn vị tư vấn có đủ tư cách pháp nhân.
Theo Chi cục thuế huyện Sông Mã, các hộ khai thác cát trên địa bàn đều không được cấp phép nên việc thu thuế tài nguyên đối với các hộ này gặp nhiều khó khăn, không thể thu đúng mức quy định áp giá của tỉnh. Tổng số tiền của gần 70 tàu khai thác cát trái phép nộp vào ngân sách từ năm 2013 đến nay mới có hơn 100 triệu đồng. Trong khi trên thực tế, với hơn 70 tàu, hàng ngày người dân địa phương có thể khai thác được khoảng 1.200 m3 cát. Với giá thành 70.000 đồng/m3 cát bán ngay tại bãi thì tổng thu một ngày đã hơn tiền thuế của các hộ dân nộp ngân sách cả năm.
Trao đổi với phóng viên về vấn đề này, ông Vi Đức Thọ, Chủ tịch UBND huyện Sông Mã cho hay, các hộ dân khai thác cát trên địa bàn đều chưa được cấp giấy phép khai thác. UBND huyện đã nhiều lần tổ chức tuyên truyền, xử phạt song các hộ dân vẫn bất chấp cố tình khai thác.
Vòng luẩn quẩn trong việc xử lý dứt điểm nạn khai thác cát trái phép của chính quyền huyện Sông Mã đang khiến nguồn tài nguyên bị cạn kiệt, trong khi Nhà nước cũng bị thất thu một khoản tiền thuế lớn.
Bài và ảnh: Công Luật - Hữu Quyết