Quang cảnh thành phố Nuuk tại Greenland, vùng lãnh thổ tự trị thuộc Đan Mạch. Ảnh: THX/TTXVN
Theo Olivia Nelson, thành viên cấp cao tại Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI - aspistrategist.org.au), Greenland, hòn đảo lớn nhất thế giới, từng được xem là vùng đất băng giá hẻo lánh, nay đang nhanh chóng trở thành tâm điểm chiến lược trong cuộc cạnh tranh địa chính trị khốc liệt giữa Mỹ, Trung Quốc và Nga. Kết quả là, số phận của vùng lãnh thổ với chỉ khoảng 57.000 cư dân này đang bị chi phối bởi lợi ích của các cường quốc toàn cầu.
Đối với Mỹ, vị trí địa lý của Greenland luôn mang ý nghĩa then chốt. Chuyên gia về Bắc Cực Elizabeth Buchanan nhận định rằng tham vọng “mua, sở hữu hoặc chiếm” Greenland của Mỹ đã có từ giữa thế kỷ XIX, không chỉ là một ý nghĩ nhất thời.
Trong lịch sử, Greenland đã đóng vai trò "cửa ngõ" thiết yếu cho việc phòng thủ lục địa Mỹ. Cụ thể: Trong Thế chiến II, Mỹ chiếm đóng Greenland để ngăn chặn sự bành trướng của Đức Quốc xã sau khi Đan Mạch rơi vào tay Đức. Trong Chiến tranh Lạnh: Greenland là nơi đặt Căn cứ Không quân Thule (nay là Căn cứ Không gian Pituffik), trụ cột của hệ thống cảnh báo sớm hạt nhân.
Hiện tại, Greenland nằm giữa Bắc Đại Tây Dương và Bắc Băng Dương, vị trí của hòn đảo này là bệ phóng lý tưởng cho việc phát hiện tên lửa, giám sát không gian và triển khai sức mạnh quân sự. Chuyên gia Buchanan giải thích: “Lạnh lẽo và trống trải mang lại cho bạn tầm nhìn rất tốt về không gian,” với ít nhiễu nhiệt, cho phép các cảm biến không gian đạt độ rõ nét vượt trội".
Về mặt địa lý, chuyên gia Buchanan khẳng định: “Bạn không thể thay đổi địa lý. Greenland là một hòn đảo ở Bắc Mỹ, không phải châu Âu”.
Giá trị chiến lược ngoài lĩnh vực quốc phòng
Giá trị chiến lược của Greenland không chỉ dừng lại ở quốc phòng. Hòn đảo này còn là một "mỏ vàng đầy hứa hẹn" về tài nguyên và thương mại: Về tài nguyên, đáy biển xung quanh chứa dầu mỏ, khí đốt và các khoáng sản quan trọng, cùng với nguồn thủy sản phong phú.
Về thương mại: Khi biến đổi khí hậu làm tan băng, các tuyến đường vận chuyển mới ở Bắc Cực đang mở ra. Greenland nằm ở nút thắt chiến lược Greenland-Iceland-Anh, có vai trò quan trọng trong việc theo dõi tàu ngầm (Nga) và có khả năng ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại toàn cầu.
Sự can dự ngày càng tăng của các cường quốc khác
Các đối thủ chiến lược của Mỹ cũng đang gia tăng ảnh hưởng ở Bắc Cực, đặc biệt là Trung Quốc và Nga.
Với Trung Quốc, Bắc Kinh đang đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng ở Bắc Cực, bao gồm cả việc đấu thầu xây dựng sân bay ở Greenland. Đáng chú ý hơn, theo chuyên gia Buchanan, là các mối quan hệ đối tác khoa học và giáo dục, chẳng hạn như sáng kiến nghiên cứu vùng cực tại Trạm Hoàng Hà của Trung Quốc ở Svalbard. Trung Quốc và Hàn Quốc cũng đang tìm cách khai thác các tuyến đường biển phía bắc ngắn hơn, có thể rút ngắn thời gian vận chuyển giữa châu Á và châu Âu tới 40%.
Với Nga, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov từng cho biết Nga đang theo dõi chặt chẽ tình hình sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump không loại trừ khả năng hành động quân sự để kiểm soát Greenland từ Đan Mạch. Ông Peskov cho biết Bắc Cực nằm trong "lợi ích quốc gia và chiến lược của Nga và Moskva quan tâm đến hòa bình và ổn định tại đó".
Nga cũng đang tăng cường hợp tác với Trung Quốc ở Bắc Cực. Trung Quốc đã đầu tư vào các cảng và trung tâm trung chuyển của Nga dọc theo Tuyến đường Biển Bắc và tự đóng tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân.
Chuyên gia Buchanan cho rằng việc định hướng lại vận tải biển toàn cầu qua hướng bắc có thể làm giảm áp lực cho các tuyến đường truyền thống như Eo biển Malacca và Biển Đông, đồng thời "làm suy yếu các nền kinh tế" vốn phụ thuộc vào vận tải biển. Điều này cho thấy tầm quan trọng của Greenland không chỉ giới hạn ở khu vực Bắc Cực mà còn ảnh hưởng đến khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm cả Australia.
Thế khó của Đan Mạch
Đối với Đan Mạch, hòn đảo này vừa là lợi thế (mang lại vị thế quốc gia Bắc Cực) vừa là gánh nặng (với quá khứ thuộc địa phức tạp và chi phí quản lý). Chuyên gia Buchanan nhận xét: “Không có lý do gì để Đan Mạch cắt đứt với Greenland. Điều đó giống như bạn chặt đứt một chân khỏe của bạn vậy. Greenland mang lại cho bạn nguồn tài nguyên khổng lồ ở Bắc Cực”.
Mặc dù các nhà lãnh đạo Đan Mạch từng bất bình với tham vọng của Washington, nhưng ảnh hưởng của Mỹ vẫn không ngừng tăng lên. Về phía người dân, các cuộc thăm dò cho thấy sự phản đối áp đảo việc trở thành một phần của Mỹ, nhưng cũng có sự ủng hộ mạnh mẽ cho việc độc lập khỏi Đan Mạch. Tuy nhiên, việc độc lập vẫn còn xa vời và cần được Quốc hội Đan Mạch phê chuẩn theo Đạo luật Tự trị năm 2009.
Chuyên gia Buchanan kết luận: “Người dân Greenland luôn muốn độc lập, vấn đề chỉ là họ đạt được điều đó bằng cách nào”.
Khi Mỹ thúc ép các đồng minh NATO tăng chi tiêu, và khi Trung Quốc, Nga tăng cường hợp tác, vị thế của Greenland không còn là thứ yếu. Giờ đây, hòn đảo này đóng vai trò then chốt trong việc định hình lại an ninh, thương mại và cạnh tranh chiến lược toàn cầu.