Thông điệp từ Geneva

Trong phát biểu bế mạc, Thư ký Điều hành Công ước Minamata, bà Monika Stankiewicz, nhấn mạnh: “Chúng ta vừa mở ra một chương mới trong lịch sử thủy ngân. Những gì đạt được tại COP-6 cho thấy sức mạnh của hành động đa phương trong thời điểm cấp thiết nhất".

Tuyên bố này phản ánh tinh thần xuyên suốt hội nghị: hợp tác, quyết tâm và hành động dựa trên khoa học, nhằm cụ thể hóa các cam kết của Công ước Minamata - văn kiện quốc tế được thông qua năm 2013 để bảo vệ sức khỏe con người và môi trường khỏi ô nhiễm thủy ngân.

Kết quả nổi bật nhất của COP-6 là việc thông qua sửa đổi Phụ lục A, thiết lập lộ trình loại bỏ hoàn toàn amalgam nha khoa trên toàn cầu vào năm 2034. Amalgam - hỗn hợp có chứa thủy ngân dùng trong trám răng - đã tồn tại suốt hơn 150 năm, song ngày càng bị xem là nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe và môi trường.

Nhiều phái đoàn mô tả đây là một “cột mốc lịch sử”, đưa thế giới tiến gần hơn đến mục tiêu chấm dứt hoàn toàn việc sử dụng thủy ngân trong nha khoa. Quyết định này không chỉ dựa trên cơ sở khoa học mà còn thể hiện cam kết chính trị mạnh mẽ của các quốc gia trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và chuyển đổi sang các vật liệu thay thế an toàn hơn.

Song song đó, COP-6 cũng thông qua các biện pháp loại bỏ hoàn toàn sản phẩm làm sáng da có chứa thủy ngân, tăng cường thực thi và hợp tác với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cùng các đối tác khác nhằm hạn chế buôn bán bất hợp pháp và ngăn ngừa phơi nhiễm thủy ngân trong cộng đồng.

Một nội dung trọng tâm khác là việc tăng cường hành động đối với hoạt động khai thác vàng thủ công và quy mô nhỏ (ASGM) - lĩnh vực hiện chiếm tới hơn 30% lượng phát thải thủy ngân toàn cầu. Các bên thừa nhận, việc giảm dần sử dụng thủy ngân trong ngành này cần đi đôi với hỗ trợ sinh kế thay thế cho các cộng đồng khai thác mỏ, nhất là những nhóm dễ bị tổn thương.

COP-6 yêu cầu Ban Thư ký phối hợp với các sáng kiến quốc tế xây dựng cơ chế minh bạch và chứng nhận chuỗi cung ứng vàng, nhằm giảm thiểu việc sử dụng thủy ngân, đồng thời nâng cao trách nhiệm của người mua và bên trung gian trong toàn bộ hoạt động buôn bán.

Đặc biệt, hội nghị kêu gọi mở rộng hợp tác với Đối tác Thủy ngân toàn cầu, khuyến khích sự tham gia của người dân bản địa, phụ nữ, thanh thiếu niên và cộng đồng địa phương – những lực lượng đóng vai trò then chốt trong việc chuyển đổi thực tiễn sản xuất, hướng tới phát triển bền vững.

Trong nỗ lực giải quyết vấn đề nguồn cung và buôn bán thủy ngân, COP-6 đã thông qua hướng dẫn cập nhật về việc xác định các kho dự trữ và sử dụng biểu mẫu báo cáo, đồng thời yêu cầu Ban Thư ký xây dựng chiến lược chống buôn bán bất hợp pháp và chuẩn bị hướng dẫn mã hải quan hài hòa cho hàng hóa chứa thủy ngân.

Một quyết định riêng về các hợp chất thủy ngân kêu gọi các bên chia sẻ thông tin về nguồn cung, sử dụng và thương mại, đồng thời thành lập nhóm chuyên gia mở nhằm thúc đẩy thảo luận kỹ thuật trước kỳ COP-7.

Về mặt tài chính, các bên nhấn mạnh tầm quan trọng của nguồn vốn mạnh mẽ và kịp thời trong giai đoạn tới. Cơ chế GEF-9 - tức chu kỳ tài trợ thứ 9 của Quỹ Môi trường Toàn cầu cho giai đoạn 2026–2030 - được xác định sẽ đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ các quốc gia hoàn thành nghĩa vụ theo công ước, đặc biệt là những nước đang phát triển cần hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ.

Hội nghị cũng thông qua quyết định về quản lý tri thức, ủng hộ việc phát triển các công cụ số giúp tăng cường minh bạch, khả năng tiếp cận dữ liệu và trao đổi thông tin giữa các bên. Việc khám phá ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong theo dõi, quản lý và đánh giá ô nhiễm thủy ngân được xem là hướng đi mới, thể hiện nỗ lực chuyển đổi số trong quản trị môi trường toàn cầu.

COP-6 nhấn mạnh tính liên kết giữa Công ước Minamata và các công ước quốc tế khác, trong đó có Basel, Rotterdam, Stockholm về quản lý hóa chất và chất thải nguy hại, cũng như Khung Toàn cầu về Hóa chất và Ủy ban Chính sách Khoa học Liên chính phủ về Hóa chất, Chất thải và Ô nhiễm (SPC).

Về đa dạng sinh học, hội nghị khuyến khích lồng ghép hành động giảm thiểu ô nhiễm thủy ngân - đặc biệt từ khai thác vàng thủ công - vào các chiến lược quốc gia thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh - Montreal, nhằm thúc đẩy lợi ích chung giữa bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Các bên cũng nhất trí chuẩn bị cho đợt đánh giá hiệu quả đầu tiên của Công ước Minamata, đánh dấu bước ngoặt quan trọng để đo lường tiến độ toàn cầu trong việc giảm phát thải và phơi nhiễm thủy ngân kể từ khi Công ước có hiệu lực năm 2017.

Một điểm sáng tại COP-6 là sự tham gia ngày càng rộng rãi của các nhóm, đặc biệt là phụ nữ, thanh niên và người dân bản địa - những nhóm thường chịu tác động trực tiếp nhất của ô nhiễm thủy ngân. Việc thành lập Diễn đàn các dân tộc bản địa quốc tế về thủy ngân, Nhóm phụ nữ của Công ước và Tuyên bố thanh niên Geneva được đánh giá là những bước tiến lớn hướng tới mục tiêu bao trùm và công bằng môi trường.

Phát biểu bế mạc, Chủ tịch COP-6 Osvaldo Álvarez Pérez nhấn mạnh: “Với sự sáng tạo, linh hoạt và cam kết của tất cả các bạn, chúng ta đã đặt ra những mục tiêu mới đầy tham vọng - cùng nhau vượt qua thách thức mang tên thủy ngân.”

Từ Geneva, thông điệp về niềm tin vào hợp tác đa phương một lần nữa được khẳng định: chỉ bằng hành động chung, sự hỗ trợ công bằng và dựa trên khoa học, thế giới mới có thể tiến gần hơn tới mục tiêu “không thủy ngân” - vì sức khỏe con người, vì hành tinh xanh và an toàn hơn cho các thế hệ tương lai.