Mô hình 'sản xuất thông minh' mới của Trung Quốc

Mỹ đang đau đầu tìm cách đối phó với cái mà họ gọi là "tình trạng dư thừa năng lực" và "phá giá" từ Trung Quốc. Tuy nhiên, Jeffrey Wu – Giám đốc MindWorks Capital, cho rằng thế giới có lẽ đang nhìn nhầm vấn đề. Trong bài viết đăng trên Project Syndicate ngày 11/7, ông Wu khẳng định Trung Quốc giờ đây không chỉ xuất khẩu hàng hóa, mà còn xuất khẩu một mô hình sản xuất mới không thể bị đánh bại. Thay vì hỏi "Trung Quốc xuất khẩu gì?", chúng ta cần phải hỏi "Trung Quốc xuất khẩu bằng cách nào?".

AI: Từ Chatbot đến nhà máy "không người"

Quá trình chuyển mình của Trung Quốc không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ mới. Đó là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa và chiến lược, tạo nên một hệ sinh thái công nghiệp thông minh. AI tại Trung Quốc không chỉ dừng lại ở những ứng dụng phần mềm hay chatbot quen thuộc. Nó đang ngày càng thâm nhập sâu vào nền kinh tế vật chất, điều hành cánh tay robot, dây chuyền lắp ráp không đèn, và mạng lưới logistics tự động hóa.

Điển hình là nhà máy "lights-out" (tạm dịch: tắt đèn) của Xiaomi tại Bắc Kinh, có khả năng lắp ráp 10 triệu smartphone mỗi năm gần như không cần sự can thiệp của con người. Hay như DeepSeek, một công ty sử dụng mô hình ngôn ngữ lớn với hơn 670 tỷ tham số không chỉ để viết mã mà còn tối ưu hóa toàn bộ hoạt động sản xuất. Các gã khổng lồ như JD.com, Unitree, và Foxconn đang tích cực triển khai các nhà máy siêu nhỏ, robot hai chân, và AI logistics, kiến tạo một mạng lưới sản xuất phi tập trung nhưng có hiệu quả vượt trội. Điều này cho thấy AI đang trở thành "bộ não" điều hành, tối ưu hóa mọi khâu trong chuỗi cung ứng, từ thiết kế đến sản xuất và phân phối.

Thành công của mô hình này không chỉ đến từ công nghệ mà còn từ một văn hóa "tự tối ưu hóa không ngừng" được gọi là "tuần hoàn trong" (involution) và các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ. Chính phủ Trung Quốc đang tích cực tài trợ cải tạo nhà máy, xây dựng các khu thí điểm AI, và các thành phố như Hợp Phì, Thành Đô cung cấp trợ cấp lớn cho doanh nghiệp. Ông Wu nhận định mô hình này gợi nhớ Nhật Bản thập niên 1980 nhưng vượt trội về tốc độ và quy mô.

Sự cạnh tranh gay gắt được xem là yếu tố thúc đẩy sự tiến hóa. Ví dụ điển hình là BYD, hãng xe điện này sẵn sàng cắt giảm giá hàng loạt mẫu xe, chấp nhận làm bốc hơi 20 tỷ USD vốn hóa thị trường. Hành động này không chỉ nhằm giành thị phần mà còn là cách để thúc đẩy quá trình "thanh lọc tự nhiên" trong ngành. Từ hơn 500 thương hiệu xe điện, thị trường đang tự sàng lọc để giữ lại những tay chơi thực sự hiệu quả. Điều này tạo ra một môi trường mà ở đó, năng suất và hiệu quả là yếu tố sống còn.

Định hình lại chi phí toàn cầu: Từ pin mặt trời đến xe điện

Mô hình sản xuất ưu việt này đang định hình lại chi phí toàn cầu và trở thành một "sản phẩm xuất khẩu" của Trung Quốc. Trong ngành điện mặt trời, các doanh nghiệp Trung Quốc hiện sản xuất hơn 80% công suất toàn cầu, khiến giá giảm hơn 70% chỉ trong một thập niên. Tương tự, ở lĩnh vực pin xe điện, Trung Quốc dẫn đầu về chi phí/kWh. Theo ông Wu, điều này không phải do phá giá mà là kết quả của một hệ sinh thái sản xuất được tối ưu hóa bằng AI, cạnh tranh khốc liệt và chu kỳ cải tiến liên tục.

Khi chi phí sản xuất trở thành một vũ khí cạnh tranh chiến lược, các nền kinh tế phương Tây buộc phải điều chỉnh lại chiến lược, nhân lực và chuỗi cung ứng của mình. Đối mặt với mô hình sản xuất siêu linh hoạt và hiệu quả của Trung Quốc, họ không thể tiếp tục vận hành theo cách cũ.

Trong bối cảnh Trung Quốc xuất khẩu hiệu suất thay vì chỉ hàng hóa, các ngân hàng trung ương gặp khó trong việc điều tiết lạm phát. Giá thấp không còn đến từ cầu yếu mà từ cung vượt trội. Khi AI thúc đẩy năng suất vượt khỏi tầm kiểm soát của lãi suất, chính sách công nghiệp đang dần thay thế vai trò của chính sách tiền tệ.

Các cường quốc như Mỹ và EU đã bắt đầu phản ứng bằng các đạo luật như IRA, CHIPS Act, và Green Deal, nhưng nhìn chung vẫn còn phân tán và chậm chạp. Cuộc cạnh tranh toàn cầu hiện tại không còn xoay quanh chip hay chatbot đơn thuần, mà là cuộc đua xem nhà máy thông minh nào sẽ chiếm lĩnh thế giới.

Mặc dù mô hình Trung Quốc có những mặt trái nhất định – như điều kiện lao động, rủi ro dư cung và bất công phân phối – nhưng nó đang đặt ra một thách thức chiến lược mới cho mọi quốc gia. Chuyên gia Wu nhấn mạnh: Trung Quốc không chỉ đang chơi mạnh hơn theo luật cũ, mà họ đang viết lại luật chơi. Khi AI rời khỏi đám mây và bước vào nhà máy, nhà kho, và dây chuyền hoạt động 24/7, thì xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc không còn là sản phẩm, mà là một quy trình sản xuất ưu việt – định nghĩa lại toàn bộ khái niệm cạnh tranh toàn cầu. Vậy, các quốc gia khác sẽ thích ứng với "luật chơi mới" này như thế nào?