Tình trạng kinh tế “trì trệ trường kỳ” tại các nước phát triển trở nên xấu đi, trong khi các thị trường mới nổi lớn, đi đầu là Trung Quốc, lại đang sa sút. Thuật ngữ “trì trệ trường kỳ” ở đây được dùng để chỉ tình trạng các nước công nghiệp hóa tăng trưởng ở mức không thỏa đáng, mặc dù họ đã viện tới chính sách tiền tệ siêu lỏng. Chiều hướng này có thể dẫn tới một vòng luẩn quẩn trên toàn cầu, trong đó nhịp độ tăng trưởng chậm lại của các nước công nghiệp gây tác động xấu tới các thị trường mới nổi và hệ quả là nhịp độ tăng trưởng kinh tế của các nước phương Tây càng chậm thêm. Đối với các nền kinh tế công nghiệp hóa hiện có đà tăng trưởng gần như chững lại, họ dường như không còn đủ sức để đương đầu với bất kỳ cú sốc quy mô toàn cầu nào.
Bốc dỡ hàng hóa tại cảng ở Tokyo, Nhật Bản ngày 21/10. Ảnh: AFP/TTXVN |
Trong khi đó, các nhà hoạch định chính sách dường như đánh giá thấp nguy cơ rơi trở lại suy thoái ở các nước phương Tây cũng như trên toàn cầu. Một khi xảy ra suy thoái, các nhà hoạch định chính sách tiền tệ sẽ thiếu công cụ để đối phó với tình trạng này. Thực tế, các nước công nghiệp hóa hiện dường như không còn nhiều công cụ trong tay. Lãi suất dự báo sẽ tiếp tục ở mức rất thấp trong thời gian dài ở Nhật Bản và châu Âu và tăng rất chậm ở Mỹ. Thúc đẩy tăng trưởng là mục tiêu cơ bản của chính sách kinh tế vĩ mô của các nước. Đây cũng là thách thức trên toàn cầu và các giải pháp để thực hiện mục tiêu này không thể chỉ bó hẹp trong phạm vi chính sách tiền tệ.
Những dự báo gần đây về tăng trưởng Tổng sản phẩm Quốc nội (GDP) trong tương lai đều bị điều chỉnh xuống tại hầu hết các nước. So với dự báo năm 2012, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã hạ dự báo tăng trưởng GDP danh nghĩa năm 2020 của Mỹ: 6%, của châu Âu: 3%, của Trung Quốc: 14%, của các thị trường mới nổi: 10% và của nền kinh tế thế giới: 6%. Sự điều chỉnh dự báo này còn chưa tính tới khả năng xảy ra suy thoái kinh tế tại các nước công nghiệp hóa và khủng hoảng hệ thống tại các nước đang phát triển.
Giới chuyên môn cho rằng hiện là thời đại mà nguy cơ giảm phát lớn hơn lạm phát và không thể trông chờ gì nhiều từ đặc tính tự phục hồi của các nền kinh tế thị trường. Ảnh hưởng của hiện tượng “tác động trễ” (tức là suy thoái không chỉ gây thiệt hại ở hiện tại mà còn ảnh hưởng tới tăng trưởng GDP trong tương lai) dường như vượt ra ngoài sức tưởng tượng của bất kỳ ai cách đây vài năm. Yêu cầu cấp thiết hiện nay là thế giới cần phải có bước thay đổi lớn về mặt chiến lược kinh tế.
Tại các nền kinh tế mới nổi, kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức, từ tình trạng dân số già đi với tốc độ nhanh nhất từ trước tới nay đến tình trạng đầu tư không hiệu quả. Với việc Trung Quốc chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa vào tiêu dùng trong nước, thì tầm ảnh hưởng của nước này đối với các thị trường hàng hóa thế giới cũng giảm sút. Trong khi đó, Nga lao đao vì giá dầu lao dốc và các biện pháp trừng phạt của phương Tây; Brazil bị ảnh hưởng đáng kể bởi giá hàng hóa sụt giảm; Ấn Độ là ngoại lệ, trong khi tại các nước từ Trung Âu, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ cho tới Đông Nam Á, tình trạng tăng trưởng chậm lại của các nước công nghiệp hóa và những vấn đề chính trị đều ảnh hưởng bất lợi tới đà tăng trưởng cũng như dòng vốn đầu tư chảy vào các nền kinh tế mới nổi nói trên.
Các nhà phân tích lưu ý rằng Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) cần phải sẵn sàng để ngăn chặn khả năng đổ vỡ tài chính trên toàn cầu có thể dẫn tới suy thoái kinh tế, trong khi các ngân hàng trung ương châu Âu và Nhật Bản cần nhận thức rõ hơn rằng nguy cơ lớn nhất hiện nay là kinh tế tăng trưởng chậm hơn nữa, đồng thời sẵn sàng tung ra các công cụ hữu hiệu để ngăn chặn nó, bởi vào thời điểm lợi suất trái phiếu ở dưới ngưỡng 1% như hiện nay, thì biện pháp nới lỏng định lượng (QE) mà nhiều ngân hàng trung ương lớn trên thế giới đang áp dụng sẽ khó phát huy hiệu quả.