Theo mạng tin Hồng Công “Asia Sentinel” ngày 21/2, tuần trước Ngân hàng Thế giới (WB) đã đưa ra cảnh báo giá lương thực toàn cầu đã lên đến những mức đáng báo động có thể gây ra “bất ổn vĩ mô”, trong đó có bất ổn chính trị.
Báo cáo của WB cho rằng khoảng 44 triệu người ở thế giới đang phát triển, nơi thường phân nửa ngân sách gia đình dành cho mua lương thực, đang bị đẩy vào nghèo đói nghiêm trọng.
Tuy nhiên, nguy cơ khủng hoảng lương thực nghiêm trọng đến đâu? Bao nhiêu phần trong đó là tâm lý hốt hoảng và thị trường bị thao túng? Hai tuần trước, Inđônêxia thông báo sẽ tăng kho dự trữ lương thực lên 2 triệu tấn với lý giải của quan chức hữu quan rằng vì cả thế giới tăng dự trữ nên họ cũng phải làm vậy. Nó gợi lại những hình ảnh năm 2007, khi các nước xuất khẩu gạo “cửa đóng then cài” với thế giới, đẩy giá gạo từ 300 USD/tấn lên 1.100 USD/tấn chỉ trong vòng 6 tháng trước khi giá rơi xuống khoảng 550 USD/tấn khi thế giới nhận ra thực tế rằng không có cuộc khủng hoảng gạo nào cả.
Có những dấu hiệu rằng kịch bản đó dường như đang tái diễn. Trong năm ngoái, giá lúa mỳ đã tăng 74% còn giá ngô tăng 92%. Theo tuyên bố chung sau hội nghị Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc ngân hàng trung ương G20 các ngày 18-19/2 vừa qua, “các bên tham dự đã thảo luận những lo ngại về hậu quả của nguy cơ giá hàng hóa biến động quá mức và yêu cầu tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, thông báo kịp thời cho người tiêu dùng lẫn nhà sản xuất về những động cơ ngầm và những thách thức của các xu hướng này, đồng thời cân nhắc các biện pháp thích hợp”.
Nhưng liệu một thông điệp như vậy có đủ để giữ các chính phủ không nháo nhào lo ngại? Khảo sát thực hiện bởi FAO và các tổ chức khác cho thấy dường như có đủ lương thực trên khắp thế giới. Ở nhiều nước châu Phi, WB chỉ ra rằng vụ ngô, lúa miến, kê và sắn đều đáng hài lòng, tạo ra được nguồn thay thế trong nước cho gạo và lúa mỳ nhập khẩu ở một số quốc gia yếu ớt nhất. Mùa màng ngũ cốc toàn cầu được cho là tăng 5,1% sản lượng trong năm ngoái.
Thời tiết là “thủ phạm” đáng kể gây tác động tâm lý, với truyền hình thường xuyên đưa những hình ảnh lũ lụt ở Ôxtrâylia và Pakixtan, cháy rừng ở Nga, hạn hán ở Trung Quốc… Nhưng thực tế, dù các hình ảnh đầy khắc nghiệt, thời tiết không ảnh hưởng quá nặng nề đến các vụ mùa như vậy.
Vụ mùa lúa mỳ của thế giới gây lo ngại lớn nhất vì thiên tai ở Nga, Ôxtrâylia và Pakixtan, song không bị thiệt hại như người ta tưởng. Theo số liệu cung cấp bởi một hãng nghiên cứu chuyên về hàng hóa (trụ sở tại Thượng Hải) thì vụ thu hoạch của Ôxtrâylia dự kiến vẫn đạt khoảng 24,4 triệu tấn, trong đó có 10 triệu tấn bị giảm tiêu chuẩn chỉ đủ làm thức ăn gia súc.
Nhưng sản lượng của Áchentina lại được cho là sẽ vượt ước tính. Sản lượng của Cadắcxtan đang bị ảnh hưởng bởi hạn hán, nhưng xuất khẩu vẫn có thể vượt dự kiến vì quốc gia này còn tới 3,5 triệu tấn dự trữ.
Thực sự thiệt hại đáng kể trong các quốc gia sản xuất lúa mỳ chủ chốt là Trung Quốc, nơi chịu nạn hán hạn kéo dài và Pakixtan bị lũ lụt.
Gạo là một khía cạnh đáng lưu tâm khác. Rất ít gạo được mua bán trên thị trường quốc tế, vì vậy những gì xảy ra ở các thị trường trong nước là một tiêu chuẩn so sánh rõ ràng. Tại Việt Nam, một trong những nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, giá gạo đã tăng 46% từ tháng 6 đến tháng 12/2010 (số liệu WB).
Nhưng nguyên nhân chủ yếu là vì tiền đồng mất giá 7%. Việt Nam cũng như Thái Lan đều có vụ thu hoạch tốt và theo WB, “các nền tảng nguồn cung ở thị trường gạo vẫn vững mạnh”.
WB cho rằng có một số lèo lái trong việc giá lương thực tăng gần đây: “Một số thị trường hàng hóa chủ chốt, ví dụ như gạo, có tình trạng thông tin mập mờ và việc tăng cường mua do lo ngại đã giữ giá không rơi xuống mức chờ đợi khi có vụ thu hoạch suôn sẻ”. Vì vậy, có vẻ một cuộc “khủng hoảng lương thực giả” như năm 2007 đang lặp lại.
Trung Sơn (P/v TTXVN tại Hồng Công)