Chở củi vào một bãi hoả táng thi thể nạn nhân COVID-19 ở Ấn Độ. Ảnh: AP
Một năm trước, khi đại dịch COVID-19 vẫn còn trong giai đoạn sơ khai, người đứng đầu Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhấn mạnh rằng cách tiếp cận toàn cầu sẽ là cách duy nhất để thoát khỏi cuộc khủng hoảng.
"Con đường phía trước là đoàn kết: đoàn kết ở cấp quốc gia và đoàn kết ở cấp toàn cầu", Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus phát biểu trong một cuộc họp báo vào tháng 4/2020.
12 tháng đã trôi qua và những cảnh tượng khủng khiếp ở Ấn Độ, nơi các bệnh viện la liệt bệnh nhân, hàng nghìn người chờ chết vì thiếu ôxy, cho thấy những cảnh báo đó đã không được chú ý.
Nhiều điểm nóng toàn cầu
Ấn Độ hiện không phải là điểm nóng COVID toàn cầu duy nhất. Thổ Nhĩ Kỳ đã bước vào đợt phong toả toàn quốc đầu tiên từ 29/4, một bước đi không mong muốn do tỷ lệ lây nhiễm ở nước này đang cao nhất châu Âu.
Iran ghi nhận số ca tử vong hàng ngày cao nhất từ đầu dịch cho đến nay vào đầu tuần trước, trong bối cảnh nhiều thị trấn, thành phố phải đóng cửa để hạn chế dịch lây lan. Tổng thống Hassan Rouhani cho biết đất nước ông đang hứng chịu làn sóng dịch thứ tư.
Chôn cất nạn nhân COVID tại một nghĩa trang ở Brazil. Ảnh: Reuters
Bức tranh trên hầu khắp khu vực Nam Mỹ cũng ảm đạm không kém. Brazil, với trên 14,7 triệu ca nhiễm và trên 400.000 ca tử vong, tiếp tục ghi nhận tỉ lệ tử vong do COVID theo ngày tính trên dân số cao nhất thế giới.
Một số quốc gia đã phải cầu xin thế giới giúp đỡ để đối phó với khủng hoảng. Máy tạo oxy, máy thở và các vật tư y tế khác đã được nhiều nước cứu trợ cho Ấn Độ trong những ngày gần đây, nhằm giúp giải cứu thảm cảnh ở quốc gia đông dân số 2 thế giới.
Nhưng một phản ứng phối hợp toàn cầu phối hợp mà ông Tedros thúc giục một năm trước - và nhiều lần kể từ đó, vẫn chưa đạt được.
Và trong khi một số nước phương Tây đang hướng tới cuộc sống bình thường trở lại trong những tuần tới, thì bức tranh toàn thế giới vẫn còn rất thảm khốc. Đầu tuần này, WHO cho biết số ca nhiễm COVID-19 trên toàn cầu đã tăng trong tuần thứ 9 liên tiếp và số ca tử vong tăng tuần thứ 6 liên tiếp.
Người dân chờ tiêm vaccine ở Berlin, Đức. Ảnh: AP
“Nói một cách tổng thể, số ca bệnh trên toàn cầu vào tuần trước gần như nhiều ngang với 5 tháng đầu tiên của đại dịch”, Tổng giám đốc WHO Tedros nói.
COVAX, sáng kiến chia sẻ vaccine toàn cầu cung cấp vaccine giảm giá hoặc miễn phí cho các quốc gia có thu nhập thấp, vẫn là cơ hội tốt nhất để hầu hết mọi người được tiêm phòng, giúp kiểm soát đại dịch.
Tuy vậy, COVAX phụ thuộc rất nhiều vào năng lực của Ấn Độ, thông qua Viện huyết thanh Ấn Độ (SII), nơi sản xuất vaccine AstraZeneca vốn là nền tảng của sáng kiến này.
Ấn Độ đã hứa cung cấp 200 triệu liều vaccine cho COVAX, với các tuỳ chọn lên đến 900 triệu liều để phân phối cho 92 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Tuy nhiên tình hình xấu đi nhanh chóng ở chính nước này đã khiến New Delhi chuyển trọng tâm từ COVAX sang ưu tiên cho công dân trong nước.
Ấn Độ đang thiếu oxy trầm trọng cho bệnh nhân COVID. Ảnh: AP
Phân phối vaccine mất cân bằng nghiêm trọng
Cùng lúc đó, các nước phương Tây đang bị chỉ trích vì tích trữ vaccine. Một số quốc gia như Mỹ, Canada, Anh đã đặt hàng lượng vaccine lớn hơn nhiều so với mức họ cần.
Bộ trưởng Y tế Anh Matt Hancock hôm 28/4 cho biết nước này không có vaccine dự phòng để gửi cho Ấn Độ và họ chỉ chia sẻ vaccine thừa ở giai đoạn sau.
SII "đang chế tạo và sản xuất nhiều vaccinehơn bất kỳ tổ chức đơn lẻ nào khác. Và rõ ràng điều đó có nghĩa là họ có thể cung cấp vaccine cho người dân ở Ấn Độ với chi phí rẻ", ông Hancock giải thích. "Ấn Độ có thể sản xuất vaccine của riêng mình, dựa trên công nghệ của Anh, đó là ... đóng góp lớn nhất mà chúng tôi có thể tạo ra nhờ nền khoa học Anh."
Tại Mỹ, mọi người dân từ 16 tuổi trở lên hiện đủ điều kiện tiêm vaccine COVID-19 và 30% dân số đã được tiêm chủng đầy đủ, theo dữ liệu công bố ngày 30/4 từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC). Đầu tuần này, Nhà Trắng cho biết họ sẽ tài trợ tới 60 triệu liều vaccine AstraZeneca cho thế giới nhưng chỉ trong vài tháng tới sau một cuộc đánh giá liên bang.
Tại Israel, hơn một nửa tổng dân số đã nhận được ít nhất một liều vaccine COVID và nước này đang nới lỏng các hạn chế.
Trong khi đó, trên toàn cầu, đến đầu tháng 4, chỉ có 0,2% trong trên 700 triệu liều vaccine đã sử dụng được tiêm ở các nước thu nhập thấp, các nước thu nhập cao và khá chiếm tới trên 87%.
Vận chuyển vaccine theo sáng kiến COVAX cho các nước thu nhập thấp. Ảnh: Getty Images
Ở các nước thu nhập thấp, chỉ 1/hơn 500 người được tiêm một mũi vaccine COVID-19, so với tỉ lệ ¼ ở các nước thu nhập cao. Ông Tedros đã gọi đây là “sự mất cân bằng gây sốc”.
Một số trong 92 quốc gia thu nhập thấp chưa nhận 1 liều vaccine nào, không một nước nào nhận đủ và một số nước không nhận được liều thứ hai đúng thời hạn”, ông Tedros cho biết hôm 15/4.
Chỉ có một giải pháp toàn cầu duy nhất
COVAX được cho là “giải pháp toàn cầu thực sự duy nhất” với đại dịch bằng cách đảm bảo tiếp cận công bằng trên toàn cầu đối với vaccine COVID-19.
Mục tiêu ban đầu của COVAX là 2 tỷ liều vaccine vào cuối năm 2021, đủ để bảo vệ những người có nguy cơ cao và dễ tổn thương ở các nước tham gia.
Nhưng đối mặt với việc các nước giàu tích trữ vaccine và nguồn cung bị gián đoạn, COVAX đã phải vật lộn để theo kịp tiến độ giao hàng.
COVAX đã giao lô vaccine COVID-19 đầu tiên của mình tới Ghana vào ngày 24/2. Và tính đến thời điểm hiện tại, họ đã vận chuyển 49,5 triệu liều vaccine COVID tới 121 quốc gia - kém xa so với kế hoạch ban đầu là phân phối 100 triệu liều vào cuối tháng 3.
Cuộc đấu tranh của COVAX là một ví dụ điển hình về những trở ngại đối với một phản ứng phối hợp toàn cầu, khi các quốc gia ưu tiên lợi ích của chính họ.