Hợp tác kinh tế 'dẫn lối' quan hệ Nhật - Trung

Với những kết quả được công bố sau các cuộc hội đàm cấp cao giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Thủ tướng Lý Khắc Cường với Thủ tướng Shinzo Abe, Bắc Kinh và Tokyo có thể nói đã đạt được mục tiêu này, trước hết là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế.

“Sôi động  về kinh tế” là nhận định của giới phân tích khi đánh giá kết quả chuyến thăm của ông Abe tới Trung Quốc. Sự xuất hiện của phái đoàn hùng hậu với khoảng 1.000 đại diện doanh nghiệp Nhật Bản tháp tùng ông Abe đến Bắc Kinh đã thể hiện rõ ràng mục tiêu đầu tiên của hai nước, đó là tăng cường hợp tác kinh tế trên nhiều lĩnh vực.

Năm trăm thỏa thuận kinh tế với tổng trị giá  khoảng 18 tỷ USD được ký kết trong chuyến thăm, trải rộng trên nhiều lĩnh vực, từ giảm bớt căng thẳng trên biển đến hợp tác trong các lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, năng lượng, phát triển hạ tầng và công nghệ, là dấu hiệu của sự chuyển mình mạnh mẽ trong quan hệ kinh tế song phương.

Đối với hạ tầng, đáng chú ý là các thỏa thuận hợp tác phát triển hạ tầng tại các nước thứ ba, thể hiện quan điểm tích cực của Nhật Bản trong việc phối hợp với Trung Quốc để thực hiện các dự án trong khuôn khổ sáng kiến “Vành đai và con đường”, điều mà Bắc Kinh đang rất mong chờ từ Tokyo. 

Bên cạnh đó, Bắc Kinh và Tokyo còn đạt được nhiều nhất trí quan trọng trong lĩnh vực ngân hàng và chứng khoán. Lãnh đạo hai nước đồng ý nối lại thỏa thuận hoán đổi tiền tệ có giá trị khoảng 3,4 nghìn tỷ yên (28,8 tỷ USD) nhằm nới lỏng các thương vụ giao dịch thương mại và hỗ trợ các thị trường tài chính trong trường hợp xảy ra khủng hoảng và các trường hợp đặc biệt khác. Trong lĩnh vực chứng khoán, hai bên ký bản ghi nhớ tăng cường hợp tác giữa các thị trường chứng khoán, hướng tới cho phép niêm yết các quỹ đầu tư tín thác (ETF) tại các sàn chứng khoán của nhau. Trung Quốc thậm chí còn cân nhắc việc nới lỏng hạn chế nhập khẩu thực phẩm từ Nhật Bản, được Bắc Kinh áp dụng sau khi xảy ra sự cố nhà máy điện hạt nhân Fukushima năm 2011.

Nổi bật nhất trong lĩnh vực hợp tác kinh tế là sự thể hiện một mặt trận đoàn kết giữa hai bên về thực hiện thương mại tự do và bình đẳng. Chủ tịch Tập Cận Bình khẳng định hai nước cần phải bảo vệ thương mại đa phương, duy trì tự do thương mại và khai thông kinh tế thế giới, đặc biệt trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ thương mại đang trỗi dậy. Thủ tướng Lý Khắc Cường đánh giá với tư cách là hai nền kinh tế lớn nhất khu vực, việc Trung Quốc và Nhật Bản ủng hộ thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực tại châu Á – Thái Bình Dương sẽ đem lại lợi ích cho thương mại tự do toàn cầu. Quan điểm này hoàn toàn trùng hợp với chủ trương của Nhật Bản, quốc gia đã tích cực hồi sinh Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) thành Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) sau khi Mỹ rút khỏi TPP. 

Cả Trung Quốc và Nhật Bản đều đang nằm trong tầm ngắm của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc áp thuế trừng phạt vì đây là hai quốc gia mà ông Trump cho là khiến Mỹ thâm hụt thương mại nặng nề. Hiện tại sự chú ý của Mỹ đang hướng nhiều hơn về Bắc Kinh và các biện pháp trừng phạt của Washington đã bắt đầu tác động tiêu cực đến kinh tế Trung Quốc. Tình hình này khiến Trung Quốc nỗ lực tìm kiếm các thị trường lớn khác, trong bối cảnh xuất khẩu sang thị trường Mỹ đang bị thu hẹp. 

Trong khi đó, Nhật Bản, mặc dù đang thương lượng với Mỹ để tránh nguy cơ bị áp thuế nhập khẩu ô tô, cũng nhận thấy sự cần thiết phải cải thiện quan hệ với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất và là một cường quốc tại khu vực. Ngoài ra, Tokyo, vốn quan ngại những hệ lụy từ chiến tranh thương mại và thực trạng thị trường nội địa đang bị thu hẹp do dân số giảm, đang muốn mở rộng hơn nữa xuất khẩu sang Trung Quốc. Với khoảng 250 triệu người thuộc tầng lớp trung lưu, gấp đôi dân số Nhật Bản, Trung Quốc được đánh giá là một thị trường vô cùng hấp dẫn với các doanh nghiệp Nhật Bản sản xuất hàng tiêu dùng.  

Trong khi hợp tác kinh tế được đánh giá là “sôi động”, hợp tác chính trị lại có xu hướng trầm lắng hơn do khả năng hiện thực hóa những cam kết khá thấp. Trung Quốc và Nhật Bản đã sử dụng lợi ích kinh tế để cải thiện quan hệ chính trị, như thỏa thuận tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động tìm kiếm và cứu nạn trong trường hợp xảy ra tai nạn tại vùng biển ngoài khơi; bày tỏ mong muốn biến Hoa Đông thành vùng biển của hòa bình, hợp tác và hữu nghị; nhất trí sớm nối lại một dự án phát triển mỏ khí đốt tại khu vực này. Đây được cho là những thỏa thuận nhằm tăng cường lòng tin trong lĩnh vực an ninh.

Tuy nhiên, có không ít nghi ngờ về triển vọng hợp tác của các thỏa thuận kinh tế liên quan đến an ninh nói trên. Đối với thỏa thuận tăng cường hợp tác giữa các thị trường chứng khoán, các chuyên gia cho rằng Bắc Kinh thường thiên về ưu tiên hình thức, tức là tập trung nhiều vào số lượng và giá trị tiền tệ hơn là việc thực hiện các thỏa thuận, vì vậy hầu hết các thỏa thuận liên quan đến lĩnh vực này, vốn được ông Tập Cận Bình và ông Abe ký kết trong cuộc gặp cách đây một năm, hiện đều trong tình trạng đình trệ.

Đối với vấn đề Hoa Đông, hai nước đã nhất trí tổ chức hội nghị quan chức quốc phòng đầu tiên vào đầu năm nay để tăng cường hợp tác thông tin nhằm ngăn chặn các vụ va chạm trên biển. Tuy nhiên, Bắc Kinh và Tokyo vẫn chưa đạt được nhất trí về thời điểm lập đường dây nóng, bất chấp vấn đề này đã được bàn thảo trong nhiều tháng qua. 

Giới phân tích cho rằng bất đồng về chủ quyền quần đảo Nhật Bản gọi là Senkaku (Xen-ca-cư) còn Trung Quốc gọi là Điếu Ngư là chủ đề khá gai góc trong quan hệ song phương. Chính bất đồng này đã đẩy quan hệ Nhật – Trung rơi vào căng thẳng, khiến lãnh đạo cấp cao hai nước ngừng các chuyến thăm trao đổi trong vòng 7 năm cho đến khi Thủ tướng Lý Khắc Cường thăm Nhật Bản hồi tháng 5/2018. 

Không chỉ như vậy, Trung Quốc quan ngại về các nỗ lực của ông Abe nhẳm sửa đổi Hiến pháp Nhật Bản, điều mà Bắc Kinh cho là sẽ mở rộng vai trò của quân đội Nhật Bản, tạo điều kiện cho quốc gia này can thiệp vào nhiều vấn đề an ninh quốc tế. Trong khi đó, Tokyo tỏ ra thận trọng với những động thái mà họ cho rằng Bắc Kinh có ý định mở rộng sự chi phối khu vực. 

Cho dù vẫn còn những tồn tại trên, song không thể phủ nhận chuyến thăm của Thủ tướng Abe đã mở ra một kỷ nguyên mới trong quan hệ Nhật – Trung. Thủ tướng Abe đã đề nghị 3 nguyên tắc cơ bản cho hợp tác đó là chuyển từ cạnh tranh sang hợp tác; phối hợp với tư cách là các đối tác, không đe dọa lẫn nhau; phát triển hệ thống thương mại tự do và bình đẳng. Ông khẳng định Nhật Bản và Trung Quốc là láng giềng, đối tác vì vậy hai nước sẽ không trở thành mối đe dọa của nhau. Đồng quan điểm trên, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khẳng định quan hệ Nhật Bản – Trung Quốc phát triển ổn định và tích cực sẽ đem lại lợi ích nền tảng cho hai quốc gia cũng như khu vực và cộng đồng quốc tế. 

Với việc quan hệ hai nước đang chuyển động theo xu hướng trở lại quỹ đạo tích cực, triển vọng  đạt được những kết quả đôi bên cùng có lợi là hoàn toàn khả quan.