Đây sẽ là sự kiện đánh dấu sự mở rộng hợp tác đa phương của ASEAN trong năm 2025, khi Malaysia đảm nhiệm cương vị Chủ tịch luân phiên của khối.
Giáo sư Datuk Awang Azman Awang Pawi thuộc trường Đại học Malaya. Ảnh: Hằng Linh/PV TTXVN tại Kuala Lumpur
Trao đổi với phóng viên TTXVN tại Kuala Lumpur, Giáo sư Datuk Awang Azman Awang Pawi thuộc trường Đại học Malaya cho rằng sáng kiến của Malaysia trong việc triệu tập Hội nghị cấp cao ASEAN - GCC và Trung Quốc phản ánh tầm nhìn chiến lược trong việc điều hướng một trật tự toàn cầu đa cực phức tạp. Sự hội tụ của ASEAN - GCC và Trung Quốc thể hiện nỗ lực thúc đẩy đối thoại của 3 thực thể lớn mang tầm khu vực, vốn không những được thúc đẩy bởi kinh tế mà còn gắn kết với các nguyện vọng chung về văn minh, văn hóa và phát triển.
Thông qua sáng kiến này, Malaysia đã định vị mình là một cầu nối, tận dụng tính trung lập về địa chính trị, bản sắc Hồi giáo và mối quan hệ lịch sử với cả Trung Đông và Đông Nam Á. Bên cạnh đó, Hội nghị cấp cao ASEAN - GCC và Trung Quốc cũng sẽ đóng vai trò là một khuôn khổ ngoại giao thay thế trong bối cảnh các cường quốc ngày càng cạnh tranh, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc, đồng thời tăng cường vai trò trung tâm và sự liên quan của ASEAN trong một trật tự thế giới bị chia rẽ.
Đồng quan điểm trên, Giáo sư Yeah Kim Leng thuộc trường Đại học Sunway cho rằng mô hình hợp tác này phù hợp với bối cảnh thực tại, mang lại sự phát triển thịnh vượng chung và ASEAN cần đồng tâm hiệp lực để vượt qua những thử thách phía trước.
Giáo sư Yeah Kim Leng nhận định rằng trong bối cảnh trật tự thương mại toàn cầu đang thay đổi, đặc biệt với sự gia tăng các chính sách bảo hộ từ Mỹ, ASEAN cần tăng cường hợp tác nội khối, xem xét các cách thức để tối đa hóa lợi ích thông qua việc thúc đẩy dòng chảy thương mại và đầu tư chặt chẽ hơn trong khối.
Đồng thời, Giáo sư Yeah Kim Leng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở rộng hợp tác kinh tế với các đối tác bên ngoài ASEAN. Ông khẳng định rằng chỉ khi kết hợp cả hai yếu tố này, các nước ASEAN mới có thể cùng nhau tạo ra một vị thế vững chắc hơn trong thương mại quốc tế và thực sự hưởng lợi.
Theo Giáo sư, đây chính là xuất phát điểm cho ý tưởng của Malaysia khi thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa các nước ASEAN, và rộng hơn là giữa ASEAN với các đối tác như trong khuôn khổ hợp tác đa phương ASEAN – GCC và Trung Quốc.
Giáo sư Yeah Kim Leng nêu bật hai vấn đề lớn mang tính chất toàn cầu mà hợp tác ASEAN – GCC và Trung Quốc có thể góp phần giải quyết: an ninh lương thực và an ninh năng lượng.
Theo ông, việc hợp tác kinh tế với GCC và Trung Quốc có thể giúp ASEAN tránh được cú sốc lương thực nếu điều này xảy ra, đặc biệt là trong bối cảnh các mặt hàng lương thực, thực phẩm cơ bản trở nên khan hiếm do tác động của tình hình kinh tế thế giới bất ổn và biến đổi khí hậu. Hơn nữa, ASEAN có thể tận dụng thị trường GCC để xuất khẩu các mặt hàng thực phẩm chất lượng cao.
Về an ninh năng lượng, đây cũng là thế mạnh của GCC với nguồn tài nguyên dầu khí lớn. Các nước cần hợp tác để có thể hỗ trợ nhau đảm bảo an ninh năng lượng. Ngoài ra, lợi ích to lớn khác trong hợp tác ASEAN – GCC và Trung Quốc còn là phát triển nông nghiệp bền vững và năng lượng tái tạo. Đây là động lực cho các nước thành viên hướng tới một Thỏa thuận Xanh ASEAN, qua đó không chỉ giúp huy động vốn mà còn hỗ trợ việc chia sẻ công nghệ để phát triển bền vững, đặc biệt trong đầu tư.
Giáo sư Yeah Kim Leng nhấn mạnh các lĩnh vực hợp tác lương thực, năng lượng, bền vững là rất hữu ích cho các nước ASEAN để tập trung vào, góp phần tăng cường các mối quan hệ kinh tế song phương và đa phương giữa các nước và khối liên quan. Đó sẽ là con đường để các nước thành viên ASEAN chia sẻ sự thịnh vượng chung của khu vực.
Giáo sư Datuk Awang Azman Awang Pawi không kỳ vọng Hội nghị cấp cao ASEAN - GCC và Trung Quốc sẽ mang lại những kết quả đột phá ngay lập tức, nhưng ông tin rằng đây sẽ là nền tảng quan trọng cho các đột phá chiến lược trong trung hạn. Ông dự báo 3 diễn biến chính có thể xảy ra tại Hội nghị.
Thứ nhất, Hội nghị có thể dẫn đến việc thành lập các cơ chế đối thoại thể chế mới, chẳng hạn như một nhóm công tác ba bên ASEAN - GCC - Trung Quốc tập trung vào phát triển bền vững hoặc chuyển đổi năng lượng. Điều này sẽ tạo ra một kênh chính thức để các bên thảo luận và hợp tác sâu rộng hơn về những vấn đề quan trọng này.
Một trọng tâm khác có thể là hình thành một hành lang kinh tế chung, tập trung vào các lĩnh vực như thương mại halal, tài chính xanh và nền kinh tế số. Giáo sư Pawi đặc biệt nhấn mạnh tiềm năng tận dụng vị thế của Malaysia trong lĩnh vực tài chính Hồi giáo và năng lực sản xuất của Việt Nam để thúc đẩy các hoạt động này.
Cuối cùng, Hội nghị cũng có thể khai thác các giá trị chung giữa các xã hội Đông Nam Á và vùng Vịnh, như giá trị về gia đình, tôn giáo và truyền thống. Việc thúc đẩy ngoại giao nhân dân và văn hóa được kỳ vọng sẽ giúp xoa dịu những căng thẳng địa chính trị và xây dựng sự hiểu biết lẫn nhau.
Mặc dù có những kỳ vọng tích cực, Giáo sư Datuk Awang Azman Awang Pawi cũng thừa nhận rằng vẫn còn nhiều rủi ro ảnh hưởng đến khả năng đột phá của Hội nghị. Những rủi ro này bao gồm lợi ích khác nhau giữa các quốc gia thành viên ASEAN, sự quyết đoán của Trung Quốc và căng thẳng nội bộ trong khối GCC. Do đó, ông nhấn mạnh rằng ý chí chính trị và ngoại giao dựa trên sự đồng thuận sẽ đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Hơn nữa, bất kỳ khuôn khổ hợp tác mới nào cũng cần đảm bảo mang lại lợi ích công bằng cho tất cả các bên để thực sự thành công.
Phân tích sâu hơn về những lợi ích tiềm năng của các bên tại Hội nghị, Giáo sư Yeah Kim Leng chỉ ra rằng mô hình hợp tác ba bên này sẽ mang lại lợi ích đáng kể về kinh tế, công nghệ và tài chính bền vững. Bên cạnh đó, các lĩnh vực như y tế và du lịch cũng hứa hẹn nhiều tiềm năng hợp tác.
Giáo sư Yeah Kim Leng giải thích rằng các quốc gia ASEAN có lợi thế về sản phẩm nông nghiệp đặc trưng, trong khi GCC lại có thị trường tiêu thụ nông sản lớn. Kết hợp với thế mạnh về công nghệ sản xuất của Trung Quốc, sự liên kết ba bên này sẽ tạo ra những lợi ích kinh tế vô cùng to lớn.
Ông cũng lập luận rằng việc hình thành một mô hình hợp tác ba bên sẽ mở rộng quy mô thị trường đáng kể, từ đó tạo ra nhiều cơ hội mới cho các ngành công nghiệp. Hơn nữa, mô hình này sẽ thúc đẩy kết nối giữa các doanh nghiệp, nhà cung cấp và nhà sản xuất, tạo ra các liên kết kinh doanh mạnh mẽ và khuyến khích hợp tác chặt chẽ hơn.
Giáo sư Yeah Kim Leng khẳng định nếu mô hình ba bên này có thể tạo ra một cơ chế chính sách vững chắc, với cam kết hỗ trợ lẫn nhau từ cả ba phía nhằm thúc đẩy thương mại, các doanh nghiệp sẽ có thêm sự tự tin để đầu tư và thành lập nhà máy ở nước ngoài. Kết quả là các khoản đầu tư, dòng vốn và cơ hội thương mại trên toàn khu vực sẽ gia tăng đáng kể.