Gaza - Tương lai còn bỏ ngỏ

Tại sự kiện diễn ra tối 13/10, Tổng thống Trump cùng lãnh đạo ba nước trung gian đã ký kết văn kiện chấm dứt chiến sự tại Dải Gaza, khẳng định cam kết hướng tới hòa bình, an ninh và ổn định cho toàn khu vực. Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn đầy bất định khi cả Israel và Hamas đều vắng mặt tại bàn đàm phán.

Các bên nhấn mạnh nền hòa bình bền vững phải đảm bảo rằng người Palestine và người Israel đều được sống trong an toàn, nhân phẩm và có cơ hội phát triển, đồng thời cam kết loại bỏ mọi hình thức chủ nghĩa cực đoan, giải quyết tranh chấp bằng ngoại giao thay vì vũ lực.

Trước lễ ký, Tổng thống Trump mô tả văn kiện là “rất toàn diện”, đặt ra các nguyên tắc cho tương lai Dải Gaza. Tổng thống Ai Cập cũng khẳng định, giải pháp hai nhà nước vẫn là con đường duy nhất để đạt được hòa bình công bằng. Một dấu ấn đáng chú ý tại hội nghị là cuộc gặp đầu tiên sau 8 năm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Chính quyền Palestine Mahmoud Abbas - bước đi quan trọng trong đề xuất chuyển giao quyền kiểm soát Dải Gaza. Hình ảnh ông Trump bắt tay ông Abbas, với sự chứng kiến của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, được xem là tín hiệu ngoại giao tích cực.

Tuy nhiên, hội nghị cũng bộc lộ nhiều giới hạn rõ rệt khi Israel và Hamas đều vắng mặt. Hamas không được mời trực tiếp, còn Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ chối tham dự do trùng lễ Simchat Torah. Điều này khiến giới quan sát đặt câu hỏi: Làm sao đạt được hòa bình thực sự nếu các bên xung đột chính không có mặt trên bàn đàm phán?

Dù hội nghị tập trung bàn về tái thiết Gaza và mô hình quản trị hậu chiến, nhiều chi tiết vẫn chưa được làm rõ, như ai sẽ kiểm soát an ninh, vai trò của Chính quyền Palestine, hay lộ trình rút quân của Israel. Hình ảnh người dân Palestine trở về từ đống đổ nát ở Gaza đã trở thành biểu tượng cho khoảnh khắc chuyển giao mong manh - từ giao tranh sang hòa đàm. Song, câu hỏi “Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?” vẫn treo lơ lửng.

Trong bài phát biểu tại Quốc hội Israel cùng ngày, Tổng thống Trump kêu gọi Israel theo đuổi “chiến thắng mang tính chiến lược lâu dài hơn” - hòa bình thông qua ngoại giao, đồng thời khuyến khích người Palestine từ bỏ bạo lực để tập trung phát triển con người và tái thiết quê hương. Ông cũng hé mở giai đoạn tiếp theo của tiến trình hòa bình, bao gồm mở rộng các Hiệp định Abraham và bình thường hóa quan hệ giữa Israel với các nước Arập, thậm chí “ngay cả Iran cũng có thể tham gia”.

Theo kế hoạch, giai đoạn hai của thỏa thuận có thể hướng tới thiết lập chính quyền tạm thời tại Gaza và thảo luận về một Nhà nước Palestine trong tương lai - nhưng đây sẽ là vấn đề cực kỳ nhạy cảm đối với cả hai phía. Mỗi bước đi đều tiềm ẩn rủi ro chính trị lớn và có thể vấp phải phản ứng dữ dội trong nội bộ. Giáo sư Aaron David Miller, chuyên gia tại Viện Carnegie về Hòa bình quốc tế, nhận định: “Sáng kiến của Tổng thống Trump đánh dấu sự quay lại vai trò trung gian chủ động của Mỹ ở Trung Đông. Tuy nhiên, việc thiếu vắng các bên trực tiếp trong xung đột như Hamas và Israel tại hội nghị đặt ra nghi ngờ về hiệu quả dài hạn của thỏa thuận".

Bà Burcu Ozcelik, nghiên cứu viên cao cấp về an ninh Trung Đông tại Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh (RUSI), đánh giá: "Chúng ta đang chứng kiến một lộ trình tiến tới Nhà nước Palestine... nhưng đó là một nhà nước dường như không có chỗ đứng cho Hamas. Liệu Hamas sẽ chấp nhận và tuân thủ điều này trong những tuần và tháng tới hay không - đó là câu hỏi lớn". Bà cũng cho rằng dù đã rút quân, Israel sẽ tiếp tục giữ nguyên “nguyên tắc an ninh quốc gia”, cho phép nước này hành động quân sự tại Gaza nếu cảm thấy an ninh biên giới bị đe dọa. Tuy nhiên, bà đồng thời nhấn mạnh rằng Gaza cần một bộ máy điều hành rõ ràng, bao gồm lực lượng an ninh, hệ thống pháp luật, dịch vụ công và khả năng phân phối viện trợ nhân đạo một cách hiệu quả.

Theo giới quan sát khu vực, trong ngắn hạn, triển vọng duy trì ngừng bắn và trao đổi con tin khá tích cực. Nhưng trong trung hạn, quá trình phi quân sự hóa và tái thiết Gaza sẽ gặp nhiều trở ngại chính trị; và trong dài hạn, thách thức về ổn định, hòa giải phe phái và duy trì tài chính sẽ quyết định thành - bại của kế hoạch.

Chuyên gia Robert Malley, cựu đặc phái viên Mỹ về Iran và chuyên gia về Trung Đông, nhấn mạnh: “Câu hỏi lớn nhất hiện nay là: Ai sẽ quản lý Gaza hậu xung đột? Nếu không có một lực lượng được đồng thuận từ cả khu vực và người dân Palestine, nguy cơ tái bùng phát bạo lực là rất cao.”

Dù còn nhiều hoài nghi, hội nghị quốc tế tại Sharm el-Sheikh được xem là nỗ lực có tổ chức đầu tiên nhằm định hình một khung hòa bình mới cho Trung Đông. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất nằm ở khâu thực thi, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan và một cơ chế giám sát rõ ràng. Nếu thiếu những yếu tố này, kế hoạch hòa bình có nguy cơ chỉ dừng lại ở những kết quả ngắn hạn, không tạo được thay đổi bền vững.