Định hướng phát triển mạnh mẽ quan hệ ASEAN - Australia

Việc hai bên ra Tuyên bố chung Sydney và ký kết Bản ghi nhớ giữa ASEAN và Australia về hợp tác chống khủng bố quốc tế, cũng như công bố 13 sáng kiến/dự án hợp tác theo các lĩnh vực cho thấy cam kết mạnh mẽ của Australia đối với ASEAN và mối quan hệ hơp tác lâu dài giữa hai bên lần này đã được thể hiện bằng những hành động cụ thể theo đúng tinh thần của mối quan hệ Đối tác Chiến lược.
Cách đây 44 năm, Australia đã trở thành đối tác bên ngoài đầu tiên của Hiệp hội Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Australia và mỗi quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cũng đều có mối quan hệ hợp tác song phương rất mạnh mẽ. Mối quan hệ này được hình thành ở thời điểm nhiều quốc gia trong khu vực đang có những bước đi đầu tiên với tư cách là các quốc gia độc lập để cùng cải thiện cuộc sống của người dân. Australia đã luôn song hành cùng ASEAN để đạt các mục tiêu của khối. Hợp tác của Australia và ASEAN ngày nay diễn ra sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.

Sách Trắng về Chính sách Ngoại giao công bố năm 2017 của Chính phủ Australia đã tái khẳng định ưu tiên cao mà Australia dành cho việc hỗ trợ ASEAN cũng như mối quan hệ song phương giữa Australia và các quốc gia Đông Nam Á. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng dù quan hệ ASEAN - Australia có lịch sử lâu đời song trong bối cảnh hiện nay vẫn thiếu những hành động mạnh mẽ và thiết thực để củng cố các cam kết song phương. Thách thức của Australia và ASEAN là thể hiện cho đối tác thấy được sự cần thiết và vị thế của mình. Bởi vậy, cả hai bên cần phải làm rõ những quan điểm về nhau và xác định làm thế nào để mối quan hệ này cùng đạt được các lợi ích cụ thể.

Gần đây, nhiều ý kiến liên tục nhắc tới việc chia sẻ các giá trị và cam kết chung dựa trên trật tự luật pháp quốc tế. Không phải mọi ưu tiên của ASEAN và Australia đều tương đồng, song bất chấp khó khăn, Australia và ASEAN vẫn duy trì quan hệ đối tác có tính xây dựng cao. Những sáng kiến như cuộc gặp cấp cao vừa diễn ra lần này có thể được xem là cơ hội để hóa giải những khúc mắc và hiểu lầm, nếu có. Những vấn đề gây tranh cãi hay chồng lấn lợi ích ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cần tới sự tham vấn giữa Australia, ASEAN và nhiều đối tác khác. Nếu các khúc mắc này được giải quyết hiệu quả, quan hệ Australia - ASEAN sẽ được nhận được những lực đẩy lớn.

Đối với Australia, lý do để Thủ tướng Malcolm Turnbull quyết định mời các nhà lãnh đạo ASEAN tới nước này là bởi Australia đang cảm thấy thiếu an toàn hơn. Tình hình an ninh bất ổn trên thế giới và những thay đổi chính sách từ Nhà Trắng đã khiến Australia phải tìm kiếm các đồng minh mới nhằm củng cố an ninh quốc gia. Vì vậy, Đông Nam Á - khu vực láng giềng lân cận, sẽ là lựa chọn tuyệt vời nhất dành cho Australia.

Còn đối với các nhà lãnh đạo ASEAN, việc tham dự hội nghị cấp cao ASEAN tại Australia xuất phát từ nhu cầu đi ra thế giới để tìm kiếm thêm các đồng minh mới. Ngoài ra, cả Australia và ASEAN đang phải đối diện với những nguy cơ mà không riêng một nước nào có thể giải quyết. Để bảo vệ người dân khỏi tội phạm và khủng bố thì việc chia sẻ thông tin, kỹ năng và kiến thức là những việc làm tốt nhất. Australia và ASEAN đều mong muốn tăng cường hợp tác hơn nữa để chống lại những mối đe dọa này.

Tại lễ ký Bản ghi nhớ ASEAN - Australia về Hợp tác chống khủng bố quốc tế, Thủ tướng Malcolm Turnbull nhấn mạnh đây là một sáng kiến mang dấu ấn của Hội nghị, là bước phát triển cụ thể của Tuyên bố chung ASEAN - Australia năm 2016 về Hợp tác chống khủng bố quốc tế. Việc ký Bản ghi nhớ này, theo Thủ tướng Turnbull, cũng là để thể hiện sức mạnh và tình đoàn kết khu vực trong nỗ lực đảm bảo cuộc sống bình yên hơn cho người dân.

Bản ghi nhớ tạo khuôn khổ pháp lý quan trọng cho việc tăng cường hợp tác giữa ASEAN và Australia về chống khủng bố, thông qua một loạt các chương trình hợp tác cụ thể như nâng cao năng lực thực thi pháp luật trong chống khủng bố, kiểm soát di chuyển xuyên biên giới của khủng bố, áp dụng công nghệ điện tử trong công tác nghiệp vụ, chia sẻ thông tin tình báo, chống tài trợ khủng bố…

Hai vấn đề được các nhà lãnh đạo ASEAN và Australia dành nhiều thời gian trao đổi nhất tại phiên họp toàn thể là tăng cường hợp tác kinh tế và chống khủng bố. Thủ tướng Turnbull đã nhấn mạnh tầm quan trọng của quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN - Australia đối với an ninh và thịnh vượng ở khu vực. Ông nêu rõ hội nghị lần này sẽ là cơ hội để hai bên đẩy mạnh hợp tác, làm sâu sắc thêm và tạo động lực mới cho quan hệ đối tác đã có quá trình phát triển vững mạnh hơn 44 năm qua.

Chia sẻ quan điểm này, các nước cho rằng ASEAN và Australia là đối tác cùng chung lợi ích ở khu vực, khẳng định cam kết tăng cường hợp tác xây dựng một khu vực hòa bình và thịnh vượng cho người dân ASEAN; đánh giá cao sự phối hợp và ủng hộ tích cực của Australia đối với các nỗ lực xây dựng cộng đồng ASEAN và hiện thực hóa Tầm nhìn ASEAN 2025 cũng như trong triển khai các kế hoạch kết nối và thu hẹp khoảng cách phát triển của ASEAN.

Về phần mình, Australia khẳng định ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong một cấu trúc khu vực mở, minh bạch và hoạt động dựa trên luật lệ, đồng thời tiếp tục tăng cường cơ chế đối thoại ở các cấp với ASEAN về các vấn đề chiến lược ở khu vực, như tại Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+)...

Về kinh tế, trong năm ngoái, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Australia và ASEAN  đạt gần 73 tỷ AUD. Đầu tư trực tiếp từ Australia vào ASEAN đạt 72,43 tỷ USD năm 2016, đứng thứ 6 trong danh sách các nhà đầu tư vào ASEAN. Tại hội nghị lần này, các nước nhất trí tiếp tục nỗ lực thúc đẩy thương mại và đầu tư rộng mở ở khu vực, ủng hộ hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ cũng như làm sâu sắc hơn liên kết kinh tế giữa ASEAN và Australia.

Hai bên khẳng định tăng cường hợp tác hướng đến tăng trưởng bền vững và sáng tạo, trong đó chú trọng tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs), tạo công ăn việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp cho người dân, thúc đẩy phát triển nền kinh tế số v.v. ASEAN và Australia cũng cam kết đẩy mạnh trao đổi và kết nối các doanh nghiệp hai bên, gia tăng trao đổi thương mại và đầu tư trong khuôn khổ Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Australia.

Các nhà lãnh đạo bày tỏ vui mừng trước việc ký kết thành công Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) vừa qua, coi đây là bước tiến đáng khích lệ nhằm duy trì đà liên kết kinh tế và mở cửa ở khu vực. ASEAN và Australia cũng đồng thời tái khẳng định quyết tâm đẩy mạnh đàm phán để hoàn tất Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) theo đúng thời hạn đề ra.                

Ngoài hợp tác kinh tế và chống khủng bố, một chủ đề khác gây được sự quan tâm lớn của dự luận quốc tế tại Hội nghị cấp cao ASEAN - Australia lần này là các cuộc thảo luận về tình hình an ninh trên các vùng biển ở khu vực. Cả Australia và các nước thành viên ASEAN đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phi quân sự hóa tại khu vực Biển Đông đang tranh chấp.

Căng thẳng tại Biển Đông vẫn tiếp tục là mối quan ngại to lớn đối với các nhà lãnh đạo khu vực, Australia và ASEAN tái khẳng định "tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn trên biển, tự do hàng hải và hàng không trong khu vực", nhưng không đề cập cụ thể tới Bắc Kinh. Các nhà lãnh đạo cũng bày tỏ mong muốn "nhanh chóng hoàn tất một Bộ Quy tắc ứng xử (COC) hiệu quả" trên Biển Đông.
Phát biểu tại phiên họp hẹp của Hội nghị khi là một trong 4 nhà lãnh đạo ASEAN được mời phát biểu chính, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ rõ tình hình an ninh trên các vùng biển ở khu vực tuy bề mặt ổn định nhưng bên trong vẫn có sóng ngầm, còn nhiều nguy cơ tiềm ẩn gây bất ổn. Thủ tướng nhấn mạnh trong hợp tác biển, trước hết cần tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 và thượng tôn pháp luật phải trở thành nền tảng cho xây dựng lòng tin và giữ gìn ổn định ở khu vực. Thủ tướng cho rằng các nước cần áp dụng cách tiếp cận toàn diện, đồng bộ đối với hợp tác biển, từ khía cạnh đảm bảo an ninh biển đến bảo vệ môi trường và nghiên cứu khoa học biển.

Thủ tướng hoan nghênh nỗ lực của Việt Nam và Australia cùng Liên minh châu Âu (EU) đồng chủ trì Nhóm công tác Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) về An ninh biển giai đoạn 2018-2020 theo kế hoạch đã thống nhất của ARF, coi đây là đóng góp tích cực cho hòa bình, hợp tác và xây dựng lòng tin ở khu vực. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chia sẻ Việt Nam hoan nghênh các sáng kiến hợp tác và kết nối giữa hai vùng biển rộng lớn Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương hướng tới tầm nhìn chung về  một khu vực rộng mở, dựa trên luật pháp quốc tế, nơi ASEAN phát huy vai trò trung tâm thúc đẩy hợp tác cùng phát triển vì an ninh và thịnh vượng chung.

Cũng tại hội nghị lần này, các nhà lãnh đạo ASEAN và Australia đã bày tỏ "quan ngại sâu sắc" về căng thẳng leo thang do chương trình hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên, đồng thời kêu gọi Triều Tiên ngay lập tức tuân thủ đầy đủ các nghĩa vụ của mình đối với tất cả các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ). Tuyên bố của ASEAN và Australia cũng cho rằng chương trình phát triển hạt nhân và tên lửa đạn đạo của Bình Nhưỡng "đe dọa tới an ninh khu vực cũng như toàn cầu".

Có thể khẳng định những kết quả cụ thể đạt được tại hội nghị ở Sydney lần này sẽ là những định hướng phát triển quan trọng cho quan hệ đối tác ASEAN - Australia trong giai đoạn mới. Với quyết tâm của cả hai phía, cũng như truyền thống quan hệ tốt đẹp lâu đời, quan hệ ASEAN-Australia chắc chắn sẽ tiếp tục phát triển vững mạnh trong thời gian tới.