Cuba thể hiện sức mạnh ngoại giao y tế giữa đại dịch COVID-19

Ngoại giao y tế

Theo tờ Business Insider, khi dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 lan khắp thế giới, nhiều nước đã nhờ Cuba gửi nhân viên y tế tới hỗ trợ. 

Theo ông John Kirk, Giáo sư nghiên cứu Mỹ Latinh và Tây Ban Nha tại Đại học Dalhousie ở Nova Scotia (Canada), trước đại dịch COVID-19, nhu cầu thuê bác sĩ Cuba ở nước ngoài giảm khi chính phủ cánh hữu ở Bolivia, Ecuador và Brazil chấm dứt hợp đồng với Cuba. Từ năm 2018, tổng cộng có khoảng 9.000 nhân viên y tế Cuba đã trở về nước.

Tuy nhiên, chỉ trong ba tuần tháng ba, tình hình đã thay đổi hẳn. Cuba đã cử 800 nhân viên y tế tới 16 quốc gia, chủ yếu ở Mỹ Latinh và vùng Caribe theo đề nghị hỗ trợ của các chính phủ ở đây.

Trước đây, khi dịch Ebola xảy ra ở châu Phi, Cuba cũng cử 250 nhân viên y tế tới Tây Phi theo đề nghị của Tổ chức Y tế Thế giới về hỗ trợ y tế trong chống dịch bệnh. Cuba là quốc gia đầu tiên và duy nhất trên thế giới cử bác sĩ, y tá ra nước ngoài hỗ trợ dập dịch bệnh COVID-19.

Khi chứng kiến những gì mà nhân viên y tế Cuba đã thể hiện khi họ giúp đỡ El Salvador sau cơn bão Ida năm 2009, Giáo sư Kirk nhận định nhân viên y tế Cuba rất chuyên nghiệp, tận tâm. Ông nói: “Tôi cho rằng khi họ hỗ trợ các nước trong đại dịch COVID-19, họ cũng thể hiện phẩm chất tương tự”.

Trong những năm gần đây, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã gây sức ép với Chính phủ Cuba, khiến Cuba gặp nhiều thách thức kinh tế. Năm 2018, theo Giáo sư Kirk, hai nguồn thu nhập lớn nhất của Cuba là từ du lịch và xuất khẩu dịch vụ y tế, mang về lần lượt 3 tỷ USD và 6 tỷ USD. Tuy nhiên, con số này đã giảm trong năm 2020, phần lớn là do Tổng thống Trump áp đặt lại các biện pháp trừng phạt kinh tế Cuba.

Bất chấp sức ép kinh tế, Cuba vẫn có nguồn lực nhân viên y tế lớn. Bác sĩ Cuba lần đầu tiên làm việc ở Italy và Andorra, cho thấy thế giới ngày càng đón nhận sự hỗ trợ y tế từ Cuba. Ông Kirk nhận định nếu WHO cân nhắc thành lập một lực lượng y tế dự phòng lớn cho các đại dịch xảy ra trong tương lai, Cuba sẽ là nước có khả năng hỗ trợ.

Giáo sư Kirk nhấn mạnh đại dịch hiện nay cho thấy cần phải hợp tác đa phương ở quy mô lớn hơn, chứ không phải thực hiện những chiến dịch “sức ép đối đa” đơn phương như chính quyền Mỹ đã làm với những quốc gia mà Mỹ không thích. 

Chính quyền Mỹ đã chỉ trích mạnh chương trình hỗ trợ y tế nước ngoài của Cuba. Tháng 3, Bộ Ngoại giao Mỹ nói Cuba đã khiến nhân viên y tế phải làm việc trong điều kiện lao động nguy hiểm và kêu gọi các chính phủ nhận hỗ trợ từ Cuba “nghiên cứu kỹ hợp đồng và chấm dứt tình trạng lạm dụng lao động”.

Trong thực tế, lương bác sĩ Cuba không phải là cao, khoảng 80 USD/tháng. Họ có thể hưởng lương cao hơn khi làm việc ở nước ngoài. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là Cuba miễn học phí, kể cả học phí các trường y.

Giáo sư Kirk cho biết ông đã phỏng vấn 270 nhân viên y tế Cuba trong 12 năm để viết cuốn sách “Healthcare without Borders: Understanding Cuban Medical Internationalism” (Y tế không biên giới: Hiểu về chủ nghĩa quốc tế y khoa của Cuba”. Ông nói không có người nào được ông phỏng vấn lại cảm thấy họ bị ép làm việc ở nước ngoài.

Khi các chính phủ trả tiền dịch vụ y tế cho Cuba, Chính phủ Cuba trả khoảng 25% số tiền cho bác sĩ, y tá, phần còn lại được dùng để hỗ trợ hệ thống chăm sóc sức khỏe quốc gia. 

Hệ thống y tế của Cuba hoàn toàn miễn phí và có chất lượng rất tốt. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh ở Cuba chỉ là 4/1.000 ca sinh còn sống và tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi là 5/1.000, thấp hơn Mỹ.

Các nghiên cứu so sánh hệ thống y tế hai nước cho thấy Cuba đạt thành tựu về y tế tương tự Mỹ với chi phí chỉ bằng một phần rất nhỏ.

Cuba xử lý COVID-19 trong nước ra sao?

Giáo sư Kirk nhận định Cuba đang xử lý đại dịch COVID-19 tốt, phần lớn nhờ kỷ luật xã hội, kinh nghiệm xử lý nhiều thảm họa thiên nhiên, năng lực bảo vệ dân sự rộng khắp.

Khi xảy ra đại dịch, gần như mọi chuyến bay tới và đi từ Cuba đều ngừng. Cuba thực hiện biện pháp nghiêm ngặt để cách ly xã hội, đóng cửa trường học, yêu cầu người lao động ở nhà. Hai khu vực có tỷ lệ lây nhiễm cao là thủ đô La Habana và thành phố Pinar del Rio đều đã bị phong tỏa. Tính tới ngày 14/4, Cuba có 726 ca nhiễm virus SARS-CoV-2 và 21 ca tử vong.

Cuba có hệ thống báo cáo chăm sóc sức khỏe rộng khắp và cơ sở dữ liệu tập trung hóa, tập hợp mọi báo cáo hàng tuần từ bác sĩ gia đình khắp đất nước. Cuba phân tích dữ liệu này hàng ngày ở cấp tỉnh và quốc gia, tóm tắt chi tiết tình hình y tế ở từng huyện. Thông tin tập trung hóa này có thể được sử dụng để điều hỗ trợ y tế tại nơi cần nhất.

Một trong những trụ cột cơ bản của hệ thống y tế Cuba là cách tiếp cận phòng ngừa. Khoảng 28.000 sinh viên ngành y khoa đã dành hai ngày để tới từng nhà để khảo sát người dân. Hoạt động này nằm trong khuôn khổ chương trình của chính phủ nhằm chủ động phát hiện các ca COVID-19. Tới ngày 7/4, họ đã hoàn thành khảo sát trên 9 triệu dân. Thông tin này sau đó được chuyển cho bác sĩ gia đình từng khu vực để theo dõi.

Cuba có tỷ lệ bác sĩ trên số dân cao nhất thế giới. Tỷ lệ chuyên gia y tế/bệnh nhân cao gấp ba lần Mỹ. Chỉ riêng ở thủ đô, có trên 2.000 phòng khám nhỏ cùng với 68.000 nhân sự y tế và ba bệnh viện chỉ dành riêng cho bệnh nhân COVID-19. 

Tổng cộng, Cuba có 95.000 bác sĩ và 85.000 y tá. Khi chỉ khoảng 1% nhân viên y tế ra nước ngoài chống COVID-19, hệ thống y tế ở Cuba hầu như không bị ảnh hưởng gì.