Biến thể COVID mới có thể kéo dài đại dịch thêm 1 năm nữa, bất kể có vaccine

Khi trên 25 triệu người Mỹ đã được sự bảo vệ của ít nhất 1 liều vaccine COVID-19, Tiến sĩ Anthony Fauci xuất hiện trên truyền hình với dự báo nước Mỹ có thể đạt được miễn dịch cộng đồng vào cuối mùa Hè năm nay.

Theo tờ Newsweek, đó là một viễn cảnh “màu hồng”, mà người Mỹ đang tuyệt vọng tin tưởng. Tuy nhiên, một kịch bản khác đang xuất hiện và ngày càng nhiều khả năng xảy ra – đó là nước Mỹ có thể sẽ tiếp tục phải chiến đấu với đại dịch trong năm 2022.

Quan điểm này bắt đầu trong tình cảnh mong manh hiện tại của Mỹ: Tỷ lệ mắc bệnh cao đáng sợ; ít người có khả năng miễn dịch và việc triển khai tiêm vaccine thì diễn ra rất chậm. Trong khi đó, virus đang biến đổi. Nó đã biến đổi thành phiên bản lây lan nhanh hơn, có thể dễ gây tử vong hơn và đe dọa đến tính hiệu quả của các loại vaccine.

Trong một kịch bản ác mộng: virus SARS-CoV-2 có thể đột biến thành một biến chủng khiến tất cả các loại vaccine hiện nay “bó tay” trước khi chiến dịch tiêm phòng tại Mỹ đạt được mốc 150 triệu người, hoặc số người cần thiết để đạt được miễn dịch cộng đồng - một dấu mốc có thể ngăn virus lây lan.

Nếu nước Mỹ không thật may mắn, các phiên bản đột biến của SARS-CoV-2, vốn đã lây lan ở nhiều nước, cũng đủ để gây ra một bước lùi như vậy. Đó là những gì một số nghiên cứu đưa ra, dù đây chỉ là đánh giá sơ bộ, và có thể mất nhiều tuần, nhiều tháng để thu thập dữ liệu nhằm chứng minh rõ ràng những biến thể virus cụ thể nào đang gây ra hậu quả gì.

“Tất cả các dấu hiệu cho thấy những biến thể của virus này có thể là một thách thức quan trọng với các loại vaccine”, ông Michael Osterholm, chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại Đại học Minnesota, Mỹ nhận định. “Không nghi ngờ gì nữa, đó có khả năng là vấn đề lớn nhất mà chúng ta phải đối mặt”.

Mối đe dọa đang lớn mạnh

Dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, nước Mỹ đã sử dụng các phương pháp công nghệ thấp để kiểm soát nhiễm virus – chủ yếu là đeo khẩu trang và giãn cách xã hội – và đặt cược tất cả vào vaccine.

Cách đây vài tháng, khi rõ ràng vaccine thế hệ mới của Pfizer và Moderna cho hiệu quả phòng bệnh với trên 90% người tiêm, việc đặt cược vào giải pháp vaccine có vẻ sẽ chiến thắng.

Tuy nhiên, việc triển khai vaccine chậm chạp và giờ đang gặp khó khăn. Những tắc nghẽn trong quá trình sản xuất và phân phối, sự mất lòng tin đang lan rộng về tính an toàn của vaccine, và sự lây lan của biến thể mới, dễ lây, thậm chí có thể gây tử vong cao hơn - tất cả đang là trở ngại ngăn chúng ta trở về cuộc sống bình thường.

Biến thể COVID-19 nghiêm trọng đầu tiên là loại được phát hiện ở Anh vào tháng 12/2020. Biến thể này dễ lây hơn nhờ một thay đổi ở “protein gai” nằm trên bề mặt virus, giúp nó dễ bám lên tế bào khỏe mạnh. Biến thể ở Anh lây lan với tốc độ nhanh hơn 70% so với biến thế gốc. Đó là một con số đã đáng lo ngại, nhưng những nghiên cứu gần đây còn cho thấy, biến thể này có thể gây tử vong cao hơn 30%.

Những biến thể lây lan nhanh khác cũng được phát hiện ở California, Ohio và nhiều nơi khác ở Mỹ.

Những biến thể nguy hiểm đang xuất hiện ở nhiều nơi, một phần là do tỷ lệ lây nhiễm quá cao. Khi virus xâm nhập vào máu của một người, nó tạo ra hàng tỉ bản sao của chính nó trong tế bào nạn nhân. Bản chất của đột biến là một số những bản sao đó không giống hệt với bản gốc.

Trong đại đa số các ca nhiễm, những đột biến ngẫu nhiên này có ít ảnh hưởng lên virus, thậm chí còn giảm khả năng lây nhiễm và gây bệnh của nó. Nhưng nếu có đủ cơ hội, một bản sao của virus sẽ bị thay đổi theo cách khiến cho nó dễ lây lan hơn, gây chết chóc hơn, hoặc có thể đối phó với vaccine, hay trong kịch bản tệ nhất, là cả ba điều đó.

"Sân chơi lớn" để virus thử nghiệm các đột biến mới

Với trên 25 triệu ca nhiễm đã được xác định tại Mỹ và 100 triệu ca trên toàn thế giới, virus có “sân chơi” khổng lồ để “thử nghiệm” các đột biến mới. Càng nhiều người nhiễm bệnh, càng nhiều khả năng xuất hiện một virus đánh bại vaccine sẽ sớm xuất hiện.

Cơ hội tốt nhất để tỷ lệ lây nhiễm đủ thấp giúp tránh thảm họa đột biến là phải triển khai vaccine thật nhanh chóng. Ông Eric Rosenberg, Giám đốc Phòng thí nghiệm Vi sinh học lâm sàng Bệnh viện đa khoa Massachusetts, Mỹ, cho rằng: “Thách thức của chúng ta là làm thế nào để mọi người tiêm phòng đủ nhanh để giảm lượng virus bên ngoài môi trường và làm chậm năng lực biến đổi của chúng”.

Mối quan ngại lớn nhất của các nhà khoa học hiện nay là sự xuất hiện của các biến thể có thể khiến vaccine giảm hiệu lực hoặc mất hiệu lực. Hai loại vaccine được phê chuẩn ở Mỹ - của Pfizer và Moderna – hoạt động trên cơ chế kích thích hệ miễn dịch của cơ thể sản xuất ra những kháng thể có nhiệm vụ tìm kiếm protein gai trên virus.

Theo các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, các protein gai biến đổi trong những biến thể virus ở Nam Phi, Brazil và Washington dường như khiến chúng ít bị kháng thể nhận biết hơn 10 lần so với virus gốc.

Vaccine của Novavax được cho là có hiệu quả 90% ở Anh, nhưng thử nghiệm chỉ cho hiệu quả 50% ở Nam Phi. Điều đó cho thấy nó có thể kém hiệu quả hơn trước biến thể virus phát sinh tại Nam Phi (mặc dù các nhà khoa học cảnh báo dữ liệu ở Nam Phi là quá nhỏ để đưa ra kết luận chắc chắn).

Ngay cả khi chúng ta gặp may với các biến thể đã phát sinh, thì chắc chắn sẽ có nhiều biến thể khác đang hình thành. Anthony Harris, bác sĩ tại Workcare, cho biết: “Vaccine cúm hàng năm thường chỉ có hiệu quả từ 50-70% do virus cúm rất giỏi trong liên tục và nhanh chóng đột biến. Virus COVID-19 cũng rất giỏi trong đột biến như vậy: Các biến thể ở Anh và Nam Phi đã đến Mỹ, mang theo tương ứng 8 và 9 đột biến với protein gai".

Có thể khẳng định, các loại vaccine có thể giành chiến thắng trong cuộc đua này. Nhưng để làm vậy, chúng ta sẽ phải giảm tỷ lệ mắc bệnh xuống trước khi các biến thể đánh bại được vaccine có cơ hội lây lan rộng rãi. Nếu số ca nhiễm mới giảm đủ mạnh, sau đó những ổ dịch do biến thể mới có thể được kiểm soát bằng lệnh phong tỏa, cách ly và các nỗ lực khác.

Trong khi đó, các nhà phát triển vaccine sẽ có đủ thời gian để tạo ra các phiên bản vaccine hiệu quả chống lại những biến thể mới – một quy trình có thể mất tới 3 tháng kể từ khi bắt đầu đến lúc đưa vaccine ra thị trường.