Sử dụng 'hóa học xanh' để phát triển công nghiệp bền vững

Chuyển đổi là xu hướng tất yếu

Theo thống kê của Bộ Công Thương, tổng sản lượng công nghiệp hoá chất Việt Nam hàng năm chiếm khoảng 10-11% tổng giá trị GDP của ngành công nghiệp. Hóa chất có vai trò quan trọng và là nguyên liệu đầu vào không thể thiếu trong mọi lĩnh vực sản xuất.

Tuy nhiên, việc sử dụng hoá chất độc hại trong sản xuất công nghiệp đã và đang gây ra những tác động rất lớn và nguy hiểm tới môi trường và sức khoẻ con người.

Liên minh Châu Âu vừa qua đã phê duyệt một khung chính sách rất mạnh mẽ về hoá chất và chất thải trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh Châu Âu. Từ khung chính sách này, EU sẽ thắt chặt hơn các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường vốn đã rất cao đối với hàng hoá được nhập vào khối, trong đó có các quy định về thành phần hoá chất sử dụng trong sản xuất.

Đây chính là thách thức với các doanh nghiệp cũng như cơ quan quản lý khi EU là bạn hàng lớn của Việt Nam. Kim ngạch xuất khẩu sang EU chiếm 9% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước trong năm 2021.

Hiện Việt Nam có rất nhiều ngành chủ chốt cần thực hiện hóa học xanh để cải thiện một cách đáng kể quy trình sản xuất và giảm thiểu những tác động do hóa chất thải ra môi trường các ngành này mang lại như công nghiệp mạ điện; sản xuất nhựa; ngành dệt và thuộc da, ngành giấy...

Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc UNIDO, từ tài trợ của Liên minh Châu Âu, đang thực hiện dự án Bộ công cụ IOMC, để nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp trong việc quản lý hoá chất an toàn. Trong đó, Bộ công cụ Hóa học xanh (Green Chemistry Toolkit) cho phép doanh nghiệp áp dụng các phương pháp khả thi tiếp cận Hóa học xanh để thiết kế các sản phẩm và quy trình nhằm nâng cao lợi ích môi trường toàn cầu trong suốt vòng đời của chúng. Bộ công cụ cũng giới thiệu khái niệm Chemical Leasing - một mô hình kinh doanh dựa trên hiệu suất hoạt động để quản lý hoá chất bền vững. Các bộ công cụ này hoàn toàn miễn phí và đã được phát hành trên mạng.

Bà Lê Thị Thanh Thảo, Đại diện Quốc gia Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hợp quốc UNIDO tại Việt Nam cho biết, hóa học xanh là việc thiết kế các sản phẩm và quy trình hóa học nhằm giảm hoặc loại bỏ việc sử dụng và phát sinh các chất độc hại. “Thông qua Hóa học xanh và một hệ thống thiết kế được tính toán chi tiết, chúng ta có thể đạt được hiệu quả hơn các mục tiêu của mình về một môi trường và sức khỏe cộng đồng tốt hơn, công nghiệp bền vững và các nền kinh tế đổi mới và linh hoạt hơn”, bà Lê Thị Thanh Thảo cho hay.

Bà Thảo đánh giá, nhiều doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận và áp dụng hóa học xanh là một sự phát triển đáng khích lệ. Quá trình chuyển đổi sang nền hóa học xanh đòi hỏi nhiều thời gian, tuy nhiên để đạt được mục tiêu phát triển công nghiệp bền vững và các lợi ích trong dài hạn, các doanh nghiệp Việt Nam cần bắt đầu hành trình này.

“Không thể phủ nhận rằng việc chuyển đổi sang nền sản xuất công nghiệp xanh hơn, áp dụng hóa học xanh là thách thức đối với các bên liên quan, đồng thời đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc từ phía doanh nghiệp về mặt tài chính, nguồn lực và công nghệ. Điều này không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà ở hầu hết mọi quốc gia trên thế giới, trong mọi lĩnh vực”, bà Thảo khẳng định.

Hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi

Ông Mai Thanh Tùng, Giám đốc Công ty CP Plato Việt Nam cho biết, là doanh nghiệp chuyên sản xuất chuyên mạ điện bề mặt các sản phẩm kim loại để xuất khẩu đi các nước Mỹ, Canada, Nhật Bản. Do đặc thù sản xuất, trong quá khứ doanh nghiệp đã từng sử dụng các loại hóa chất không thân thiện môi trường. Năm 2020, sau một thời gian nghiên cứu, tìm hiểu và mạnh dạn thay đổi, doanh nghiệp đã sử dụng các hóa chất thân thiện với môi trường và nhận được sự đánh giá cao của phía bạn hàng.

Thế nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng thuận lợi trong việc sử dụng hóa học xanh trong sản xuất. Chia sẻ về vấn đề này, ông Ngô Quang Sang, Phụ trách an toàn sức khỏe môi trường Công ty TNHH Việt Nam PaiHo cho biết, là doanh nghiệp chuyên gia công các sản phẩm liên quan đến may mặc tại TP Hồ Chí Minh. Với quy mô sản xuất lớn và chủ yếu phục vụ xuất khẩu, doanh nghiệp cũng phải sử dụng nhiều hóa chất trong quá trình dệt nhuộm. Hiện công ty đang áp dụng các quy chuẩn của nước ngoài về các loại hóa chất thân thiện môi trường, tuy nhiên, hiện quy định của Việt Nam về danh mục hóa chất xanh chưa được rõ ràng nên việc thực hiện còn khó khăn.

Để hỗ trợ doanh nghiệp có thể tiếp cận các quy chuẩn hóa học xanh, bà Lê Thị Thanh Thảo cho biết, trong khuôn khổ dự án Bộ công cụ Quản lý Hóa chất gọi tắt là IOMC, trong năm 2021 và 2022, Cục Hóa chất, Bộ Công Thương và UNIDO đã triển khai nhiều hoạt động đào tạo, nâng cao năng lực cho các đối tượng liên quan bao gồm các nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp của Việt Nam. Tại đây, các học viên được tiếp cận với các bộ công cụ do UNIDO phát triển cùng đại học Yale, Mỹ, về Hoá học xanh dưới sự tài trợ của Liên minh Châu Âu.

Cũng theo bà Thảo, bên cạnh hoạt động nâng cao năng lực, UNIDO cũng đang nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác hại của hóa chất không an toàn đối với sức khỏe con người, môi trường và thế hệ mai sau. Người tiêu dùng đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các nhà hoạch định chính sách nâng cao tiêu chuẩn hoặc thúc đẩy các nhà sản xuất ngừng sử dụng các chất độc hại trong sản xuất.

“Hiện UNIDO đã và đang hỗ trợ các công ty tại một số khu công nghiệp từ Bắc vào Nam ở Việt Nam nhằm thúc đẩy các công nghệ xanh và sạch hơn”, bà Thảo chia sẻ.

Ở góc độ quản lý, ông Nguyễn Văn Thanh, Cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công Thương cho biết, phát triển hóa học xanh là một xu hướng tất yếu đối với công nghiệp hóa chất tại Việt Nam, vấn đề này sẽ được cụ thể hoá bởi các quy định trong dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Hoá chất 2007 trong thời gian tới.

Phát triển hóa học xanh vừa bảo đảm phát triển bền vững, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế và sức cạnh tranh của sản phẩm sản xuất tại Việt Nam. Theo ông Thanh, bên cạnh các chính sách ưu đãi về thuế, phí của Chính phủ cần phát triển lực lượng lao động được đào tạo về hóa học xanh, bồi dưỡng quan hệ đối tác và tăng tính minh bạch về mối nguy hiểm về chuỗi hóa chất được sử dụng. Đồng thời, khuyến khích áp dụng các công trình nghiên cứu, quy mô phòng thí nghiệm áp dụng vào sản xuất của các doanh nghiệp với chương trình hành động chi tiết, nguồn tài chính từ doanh nghiệp, nhà nước và các tổ chức quốc tế theo nguyên tắc cùng có lợi.