Đây cũng là lĩnh vực tập trung nhiều chính sách xanh của EU và sẽ là những thách thức rất lớn đối với doanh nghiệp ngành hàng này để tiệm cận hoặc đạt các tiêu chuẩn xanh của EU nhằm mở rộng thị trường xuất khẩu nông sản.
Quả chanh Việt Nam là một trong số những mặt hàng đã lên kệ trong các siêu thị Đức. Ảnh: Mạnh Hùng/TTXVN
Giáo sư, Tiến sĩ Andreas Stoffers, Giám đốc quốc gia Viện Friedrich Naumann Foundation (FNF) tại Việt Nam cho biết, các tiêu chuẩn xanh nằm trong Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD) cũng là chương trình tổng thể và dài hạn của EU nhằm ứng phó với các vấn đề khẩn cấp về khí hậu toàn cầu đến năm 2050. Được thông qua ngày 15/1/2020, EGD định hình chiến lược của EU để đạt mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (trung hòa về phát thải) và trở thành khu vực kinh tế sử dụng ít nhất các nguồn lực tự nhiên vào năm 2050. Theo đó, có 9 lĩnh vực chính nằm trong EGD bao gồm: khí hậu, môi trường và đại dương, nông nghiệp, công nghiệp, năng lượng, giao thông, nghiên cứu và phát triển, tài chính và xây dựng.
Sau gần 4 năm triển khai EGD, EU đã có nhiều chính sách xanh đang và dự kiến sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới hàng hóa nước ngoài nhập khẩu vào khu vực này. Nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp, chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn” hay còn gọi là Farm to Fork - F2F đã nêu các mục tiêu chuyển đổi xanh trong nhiều khía cạnh khác nhau của hoạt động sản xuất, tiêu thụ nông sản thực phẩm.
Giáo sư, Tiến sĩ Andreas Stoffers cho rằng, chính sách xanh của EU sẽ ảnh hưởng tới xuất khẩu Việt Nam theo nhiều cách thức khác nhau, phổ biến nhất là làm gia tăng các tiêu chuẩn “xanh, bền vững” đối với hàng hóa xuất khẩu. Đó là các tiêu chuẩn kỹ thuật xanh mới, hoặc sửa đổi, nâng cấp yêu cầu hoặc mở rộng diện áp dụng của các tiêu chuẩn hiện có. Hay như nhóm về quy định gia tăng trách nhiệm tài chính của nhà sản xuất cho các mục tiêu “xanh, bền vững”. Điều này có thể hiểu là các khoản phí bổ sung phải nộp, các loại chứng chỉ trung hòa carbon phải mua….
Cùng đó là việc tăng thêm về thủ tục khai báo thông tin về trách nhiệm giải trình khi nhập khẩu như nguồn gốc xuất xứ đất trồng, về lượng carbon phát sinh trong quá trình sản xuất trên đơn vị sản phẩm…Hoặc yêu cầu cung cấp thông tin về các khía cạnh “xanh, bền vững” của sản phẩm cho người tiêu dùng như việc ghi nhãn, hộ chiếu số cho sản phẩm. Ngoài ra, còn có một số chính sách xanh khác cũng có ảnh hưởng trực tiếp tới việc sản xuất, xuất khẩu nông sản thực phẩm Việt Nam sang EU vào thời điểm hiện tại. Chẳng hạn như quy định về chống phá rừng (EUDR), hay như quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới (CBAM)
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Andreas Stoffers, mặc dù trước mắt các chính sách xanh của EU đặt ra những thách thức lớn cho xuất khẩu Việt Nam, nhưng trong lâu dài, việc thực hiện chủ động chuyển đổi xanh một cách đồng bộ và toàn diện có thể mang lại những cơ hội nhất định cho doanh nghiệp.
Đại diện cho giới nghiên cứu, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho hay, qua một khảo sát nhanh do VCCI thực hiện với nhóm các doanh nghiệp ngành nông nghiệp, chế biến thực phẩm cho thấy, có từ 88-93% số người được hỏi chưa từng biết đến hoặc chỉ nghe nói sơ qua tới EGD hoặc các chính sách xanh nổi bật của EU liên quan tới xuất khẩu Việt Nam.
Đặc biệt, chỉ có 4% doanh nhân, cán bộ nhân viên, người lao động trong doanh nghiệp biết rõ về EGD, mức thấp hơn nhiều so với các nhóm tham gia khảo sát khác. Do đó, việc đầu tiên cần làm để ứng phó với các tác động của EGD tới xuất khẩu Việt Nam là chủ động tìm hiểu về EGD để nhận biết, thường xuyên cập nhật về các chính sách xanh cụ thể của EU có liên quan tới từng loại sản phẩm xuất khẩu.
Thách thức mà EGD đặt ra với xuất khẩu Việt Nam trước hết nằm ở sự thay đổi, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, hiệp hội và các chủ thể liên quan. Tiếp đó là năng lực tuân thủ về công nghệ, kiểm soát chuỗi và truy xuất nguồn gốc, kỹ năng của lao động và hệ thống lưu trữ, giải trình. EGD và các chính sách, biện pháp thực thi của thỏa thuận này không chỉ nhiều về số lượng, phức tạp về tính chất, mà còn liên tục phát triển qua thời gian. Quan trọng hơn là không có một bộ các tiêu chuẩn xanh chung, không có một lộ trình chuyển đổi xanh thống nhất cho tất cả các loại hàng hóa xuất khẩu sang EU. Do đó, cần có sự chung tay, vào cuộc của không chỉ doanh nghiệp, mà còn cả cơ quan quản lý Nhà nước, các hiệp hội và tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp để cùng tìm kiếm, thảo luận và thống nhất triển khai giải pháp ứng phó với những thách thức đặt ra của EGD.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, trước mắt các chính sách trong EGD đặt ra những thách thức lớn cho xuất khẩu Việt Nam, nhưng về lâu dài, việc thực hiện chủ động chuyển đổi xanh một cách đồng bộ và toàn diện có thể mang lại những cơ hội nhất định cho doanh nghiệp. Đây là cách tốt nhất để doanh nghiệp có thể đi trước một bước, tiếp cận sớm thị trường các sản phẩm xanh đầy tiềm năng của EU với tệp khách hàng có ý thức tiêu dùng xanh đang gia tăng mạnh mẽ của khu vực này.
Cùng đó, thích ứng sớm với các yêu cầu xanh ở EU cũng mang đến sự bảo đảm nhất định cho khả năng xuất khẩu của doanh nghiệp đi các thị trường phát triển khác như: Hoa Kỳ, Anh, Nhật Bản, Australia... Thêm vào đó, chuyển đổi xanh mặc dù có thể yêu cầu đầu tư ban đầu cao nhưng lại có thể là nhân tố giúp tiết giảm chi phí, nâng cao hiệu quả kinh doanh cho doanh nghiệp trong dài hạn.
Từ thực tiễn doanh nghiệp, ông Đỗ Xuân Hiền, Chánh Văn phòng Hiệp Hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA) cho hay, muốn thích ứng được những tiêu chuẩn theo EGD, doanh nghiệp cần theo dõi, cập nhật về các xu hướng chính sách EU liên quan tới sản phẩm; có sự chuẩn bị, đầu tư và hành động từ sớm, từ xa để dần thích ứng, bảo đảm khả năng tuân thủ các yêu cầu bắt buộc khi EU áp dụng chính thức.
Cùng với nỗ lực của doanh nghiệp mong rằng, các cơ quan Nhà nước, hiệp hội, tổ chức khác có thể hỗ trợ hiệu quả cho quá trình thích ứng với các tiêu chuẩn xanh của doanh nghiệp thông qua việc cung cấp thông tin kịp thời, chuẩn xác và chi tiết về các tiêu chuẩn xanh EU theo nhóm sản phẩm cụ thể. Bên cạnh đó, tư vấn, hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện và phối hợp với phía EU trao đổi về cách thức thực thi phù hợp, về các hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp Việt Nam.