Việt Nam, dải đất hình chữ S với biển rộng sông dài, núi non hùng vĩ sừng sững bên bờ biển Đông, đường bờ biển dài trên 3.260 km, trên 3.000 đảo lớn nhỏ, trên 2.000 con sông. Tuy nhiên, chính những đặc điểm về vị trí địa lý, địa hình của đất nước lại thường xuyên phải đối mặt với sự khắc nghiệt của thiên tai, bão lũ, hạn hán, nắng nóng.
Trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước, giữ nước và phát triển, thiên tai luôn là thách thức vô cùng to lớn đối với không chỉ các cá nhân mà còn cả cộng đồng, xã hội. Sự đắp đổi của lịch sử ngàn đời qua càng minh chứng công tác phòng, chống thiên tai đã và đang là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu để bảo vệ sự bình yên, góp phần bảo đảm cuộc sống ấm no cho nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước.
Hồ Cánh Tạng sẽ điều tiết nguồn nước để cấp nước tưới cho khoảng 6.460 ha đất canh tác của 13 xã thuộc hai huyện Lạc Sơn và Yên Thủy, tỉnh Phú Thọ (tỉnh Hòa Bình cũ). Ảnh minh họa: Trọng Đạt/TTXVN
Đến nay, Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển phòng, chống thiên tai với tư duy đổi mới, chuyển từ ứng phó bị động sang quản lý rủi ro tổng hợp và phòng ngừa chủ động ngày càng mạnh mẽ hơn. Nhận thức được tác động ngày càng phức tạp của thiên tai, biến đổi khí hậu cùng những hiện tượng cực đoan gia tăng, Việt Nam đặt công tác này vào trung tâm ưu tiên, gắn với phát triển bền vững đất nước. Bước vào kỷ nguyên mới, công tác phòng, chống thiên tai đã có những bước phát triển toàn diện, vươn mình, đáp ứng được nhiệm vụ bảo vệ an toàn xã hội và phát triển đất nước.
Công tác phòng, chống thiên tai đã đạt được nhiều kết quả, góp phần hạn chế tối đa thiệt hại về người và tài sản do thiên tai gây ra, thể hiện toàn diện ở các lĩnh vực.
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống thiên tai, đê điều liên tục được cập nhật, bổ sung, hoàn thiện, đáp ứng được các vấn đề phát sinh của xã hội. Cùng với hệ thống các văn bản dưới luật, các cơ chế, chính sách được từng bước bổ sung, hoàn thiện.
Hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao tổ chức quản lý đã tạo dựng hành lang pháp lý đầy đủ, bền vững, quy định rõ trách nhiệm, quyền hạn của các cấp chính quyền, tổ chức và cá nhân trong công tác phòng, chống thiên tai. Trong đó đặc biệt nhấn mạnh vai trò của cộng đồng và các tổ chức xã hội trong quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng.
Nhân viên của Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Bắc Trung Bộ duy tu, bảo dưỡng các trang thiết bị để đảm bảo thông tin về thời tiết thông suốt trong mùa mưa bão. Ảnh tư liệu: Thế Duyệt/TTXVN
Chiến lược Quốc gia phòng, chống thiên tai đến năm 2030, tầm nhìn 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2021 đặt mục tiêu giảm thiểu thiệt hại tính mạng và tài sản do thiên tai gây ra, đồng thời nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu. Chiến lược đề ra các giải pháp tổng thể, bao gồm hoàn thiện cơ chế chính sách, đổi mới công nghệ và tăng cường hợp tác quốc tế.
Đề án Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đã đạt được nhiều kết quả, bằng phương thức phát huy tối đa các nguồn lực sẵn có trong cộng đồng và nguồn lực khác để giảm thiểu thiệt hại do thiên tai, xây dựng một cộng đồng có năng lực hơn, cùng nhau chủ động phòng ngừa, ứng phó và phục hồi thay cho cộng đồng dễ bị tổn thương.
Cả hệ thống chính trị, trung ương và địa phương, các lực lượng vào cuộc toàn diện, có chiều sâu, đạt hiệu quả, hiệu lực cao trong lãnh đạo, chỉ đạo phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai. Đặc biệt công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều phối liên ngành được thực hiện quyết liệt từ sớm, từ xa, kịp thời, đồng bộ, bám sát yêu cầu thực tiễn tại các vùng miền, cả nước, có trọng tâm, trọng điểm góp phần giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.
Cùng với đó, ngành từng bước nâng cao độ tin cậy, năng lực cảnh báo, dự báo, theo dõi, giám sát thiên tai phục vụ công tác tham mưu, chỉ đạo điều hành phòng, chống thiên tai.
Cơ quan dự báo quốc gia đã có nhiều phát triển cả về hệ thống dự báo cũng như nâng cao chất lượng, tiến độ cung cấp thông tin như dự báo vị trí và cường độ bão đã dần tiệm cận với dự báo bão của các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Phát triển các sản phẩm dự báo, cảnh báo và công cụ hỗ trợ cảnh báo sớm thiên tai. Đưa vào vận hành hệ thống hỗ trợ cảnh báo lũ quét, hệ thống cảnh báo dông, sét. Ứng dụng các hệ thống phần mềm tích hợp dữ liệu và hỗ trợ dự báo được đầu tư từ các dự án.
Đầu tư xây dựng hệ thống cảnh báo xả lũ cho hạ du cho một số hồ chứa thủy điện nhằm đưa thông tin xả lũ đến người dân vùng hạ du trên lưu vực sông Hương, thành phố Huế do JICA tài trợ, hoàn thành đưa vào sử dụng trong năm 2022.
Huy động đa dạng hơn, sử dụng hiệu quả hơn, kịp thời hơn nguồn lực cho công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai, góp phần quan trọng nâng cao khả năng chống chịu cơ sở hạ tầng, phục hồi sản xuất, ổn định đời sống nhân dân.
Đặc biệt, hệ thống tổ chức bộ máy quản lý nhà nước, điều phối liên ngành về công tác phòng, chống thiên tai đã được kiện toàn theo hướng tập trung, thống nhất, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo. Nâng tầm hoạt động của cơ quan phòng, chống thiên tai các cấp theo hướng chuyên trách, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp, có năng lực, trình độ, kỹ năng nghiệp vụ cao đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Song song với hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, hệ thống tổ chức về phòng, chống thiên tai các cấp từ trung ương đến địa phương cũng đã được kiện toàn sắp xếp, phù hợp với sự phát triển của kinh tế, xã hội. Từ năm 2019, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai do Phó thủ tướng Chính phủ làm Trưởng Ban, cùng sự tham gia của một số Bộ trưởng các Bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ để tăng cường năng lực, hiệu quả trong công tác chỉ đạo điều hành phòng chống thiên tai, đáp ứng yêu cầu công tác phòng, chống thiên tai.
Mở rộng nghiên cứu khoa học, nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, giám sát thiên tai trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ phục vụ công tác quản lý, chỉ đạo điều hành phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.
Ngành nông nghiệp môi trường cũng đã ứng dụng trí tuệ nhân tạo để nhận dạng, hỗ trợ dự báo và cảnh báo một số hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm; xây dựng hệ thống trí tuệ nhân tạo ứng dụng trong dự báo xoáy thuận nhiệt đới ở Biển Đông và ảnh hưởng đến Việt Nam thời hạn đến 3 ngày; đổi mới công nghệ dự báo sóng biển, nước dâng do bão thời hạn 24 giờ bằng kỹ thuật xử lý dữ liệu lớn và học máy; nghiên cứu ứng dụng công nghệ số mới để dự báo định lượng mưa hạn cực ngắn cho khu vực trung du, miền núi Việt Nam; xây dựng hệ thống giám sát, dự báo, cảnh báo ngập/triều đô thị dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo tại Thành phố Hồ Chí Minh; xây dựng bộ mô hình dự báo, cảnh báo diễn biến xâm nhập mặn phục vụ điều hành cấp nước và vận hành công trình thủy lợi vùng hạ du vùng đồng bằng sông Hồng…