Tìm giải pháp xử lý hiệu quả pin, ắc quy phế thải

Nhu cầu sử dụng pin và ắc quy chì ở nước ta trong những năm gần đây ngày càng gia tăng, do sự gia tăng số lượng ô tô, xe máy cũng như nhu cầu sử dụng các thiết bị chiếu sáng và lưu kho công nghiệp ở các vùng sâu vùng xa đang trở nên cao hơn. Tuy nhiên, hoạt động tái chế ắc quy chì thường không tuân thủ các yêu cầu về môi trường và sức khỏe đã tác động tiêu cực đến cộng đồng.

Vừa độc hại, vừa lãng phí

Theo báo cáo của Tổ chức Tài chính quốc tế IFC (thuộc Ngân hàng Thế giới), năm 2010 Việt Nam có khoảng 40.000 tấn ắc quy chì được thải bỏ và dự báo đến năm 2015, con số này sẽ lên gần 70.000 tấn. Số ắc quy này phần lớn đang được tái chế gia công tại các làng nghề thủ công, gây ảnh hưởng xấu đến môi trường và sức khỏe con người. Làng nghề tái chế chì Đông Mai ở Hưng Yên là một ví dụ điển hình, với trên 500 lao động tham gia thu gom ắc quy. Do không có biện pháp quản lý, thiết bị xử lý ô nhiễm chưa đáp ứng các yêu cầu về môi trường nên đất, nước và không khí của làng nghề này bị ô nhiễm bởi khói bụi chì, nước thải a - xít trầm trọng dẫn đến mức độ nhiễm chì của trẻ em trong làng đã ở mức báo động. Hơn nữa, việc thu gom, tái chế ắc quy hiện nay chủ yếu vẫn là hoạt động tự phát của người dân với công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường trầm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của người dân.

Ước tính, cả nước hiện có khoảng 28 triệu xe mô tô, 1,5 triệu xe ô tô và con số này vẫn tiếp tục tăng thêm khoảng 20 - 25% mỗi năm. Dự báo đến năm 2020, Việt Nam có khoảng 60 triệu xe mô tô và ô tô các loại. Điều này đồng nghĩa với việc sẽ có hàng triệu loại ắc quy hết hạn sử dụng trở thành phế thải.

Chì là kim loại nặng, đặc biệt độc hại đối với não, thận, hệ thống sinh sản và tim mạch của con người. Hợp chất chì có thể hấp thụ qua đường ăn uống và thở. Nhiễm độc chì sẽ gây hại đến các chức năng của trí óc, thận, gây vô sinh, sẩy thai và tăng huyết áp. Đặc biệt, chì là mối nguy hại với trẻ em, có thể làm giảm chỉ số thông minh (IQ) của trẻ. Việc xuất khẩu chì thô giá thấp và nhập khẩu chì làm nguyên liệu sản xuất các loại pin, ắc quy chì chuyên dụng với giá cao đang khiến Việt Nam gánh chịu thiệt hại nặng nề về ngoại tệ, môi trường và nòi giống.

Tổ chức Tài chính Quốc tế IFC cũng chỉ ra rằng: Nguồn ắc quy này đủ cung cấp nguyên liệu cho một nhà máy tái chế chì tinh luyện phục vụ thị trường trong nước. Trong khi đó, Việt Nam đang phải nhập khẩu một lượng lớn chì chất lượng cao làm nguyên liệu sản xuất pin và ắc quy. Nguồn tài nguyên to lớn này cần được sử dụng có hiệu quả và giữ lại trong nước thay vì người dân tự tái chế để xuất khẩu chì thô giá rẻ như hiện nay. Một nhà máy tái chế ắc quy chì với công suất 40.000 tấn chì/năm chỉ cần hoạt động với một nửa công suất thì ngành sản xuất ắc quy sẽ tiết kiệm được 20 triệu USD chi phí nhập khẩu chì tinh luyện mỗi năm. Thêm vào đó, việc sản xuất, tái chế chì thải ra ít khí nhà kính hơn sản xuất chì mỏ và nhà máy tái chế chì công suất 40.000 tấn chì/năm này có thể giảm được hơn 60.000 tấn khí nhà kính trong 10 năm.

Nếu như 10 năm về trước, các doanh nghiệp sản xuất pin và ắc quy lớn của Việt Nam như công ty CP Pin ắc quy miền Nam hoặc công ty CP Pin ắc quy Tia Sáng đều thu hồi ắc quy chì và xử lý để tái sử dụng thì hiện nay các công ty không thể duy trì công việc này do không cạnh tranh được về giá cả với “đội quân đồng nát”. Ông Tô Văn Thành – Phó Giám đốc công ty CP Pin Ắc quy Tia Sáng thừa nhận: Việt Nam hiện chưa có quy định nào về việc thu gom ắc quy phế phẩm nên doanh nghiệp đành "bó tay". Về lâu dài, nhà nước cần có chế tài quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi doanh nghiệp khi thu hồi sản phẩm thải bỏ. Hiện nay, công ty Tia Sáng chỉ có thể chủ động đầu tư dây chuyền công nghệ như máy chạy pin thân thiện với môi trường, giảm phát thải...

Cần “hiện thực hóa” luật

Tác hại của việc thu gom, tái chế các sản phẩm pin và ắc quy thải cùng với tiềm năng kinh tế của tái chế, sản xuất chì tinh luyện là điều mà ai cũng nhìn thấy, hiểu và biết rõ. Trong Luật Bảo vệ Môi trường cũng có quy định rõ ràng: Chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có trách nhiệm thu hồi sản phẩm đã hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ thuộc các ngành hàng pin và ắc quy, thiết bị điện tử, điện dân dụng và công nghiệp, dầu nhớt, mỡ bôi trơn, bao bì khó phân hủy trong tự nhiên, săm lốp và các hóa chất, nguồn phóng xạ trong sản xuất...

Tuy nhiên cho đến nay, do chưa có hướng dẫn chi tiết để thực hiện trách nhiệm mở rộng của doanh nghiệp sản xuất/nhập khẩu, nên hoạt động thu hồi, xử lý các sản phẩm hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ chưa được các tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện.

Hiện nay, Tổng cục Môi trường (Bộ Tài Nguyên và Môi trường) đang chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan chuẩn bị Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về việc thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ. Theo đó, trong giai đoạn 1 từ nay đến năm 2013, việc thu hồi các sản phẩm pin và ắc quy thải sẽ được thực thi trước. Tiếp theo trong giai đoạn 2 (từ năm 2013 đến 2018) sẽ thu hồi các sản phẩm thuộc nhóm hàng còn lại. Dự thảo đã đề xuất lộ trình để doanh nghiệp thực hiện trong giai đoạn một sẽ tiến hành thử nghiệm thu hồi pin và ắc quy, bởi đây là các sản phẩm quy trình tái chế đơn giản, mang lại giá trị kinh tế cao, dễ huy động doanh nghiệp và người tiêu dùng tham gia.

Theo ông Lê Văn Kiều – nguyên Chánh thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ, thành viên tổ biên soạn Dự thảo, các nước trong khu vực đều đã triển khai quy định về trách nhiệm doanh nghiệp trong thu hồi sản phẩm thải bỏ, vì thế Việt Nam cũng không thể chậm trễ. Đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ như hiện nay, việc quản lý không chỉ với doanh nghiệp sản xuất trong nước, mà còn liên quan đến các tập đoàn đa quốc gia đang đầu tư tại Việt Nam. Hiện tại, trong cấu thành giá sản phẩm, nhất là các sản phẩm của tập đoàn lớn đã tính đến 10% chi phí cho bảo vệ môi trường. Vì vậy, chúng ta cần triển khai ngay quy định này, sau đó sẽ có sửa đổi dần dựa theo thực tiễn.

Hoàng Linh