Hành trình trở về tên gọi bản địa của đỉnh núi Denali cao nhất Bắc Mỹ - Kỳ 1

Kỳ 1: Tranh cãi về tên gọi

Denali - với độ cao khoảng 6.190 mét - không chỉ là đỉnh núi cao nhất Bắc Mỹ mà còn là một biểu tượng thiên nhiên kỳ vĩ của Alaska. Đối với các cộng đồng bản địa nơi đây, đỉnh núi Denali không chỉ đơn thuần là một ngọn núi mà còn là một thực thể linh thiêng gắn liền với tín ngưỡng, văn hóa và lịch sử của họ trong hàng nghìn năm qua. Tuy nhiên, lịch sử của đỉnh núi này cũng phản ánh một cuộc xung đột kéo dài giữa bản sắc bản địa và các ảnh hưởng từ chủ nghĩa thực dân, chính trị và kinh tế.

Trước khi cái tên McKinley xuất hiện trong lịch sử nước Mỹ, đỉnh núi này đã được các bộ lạc bản địa Alaska gọi bằng nhiều tên khác nhau. Trong đó, tên gọi phổ biến nhất là Denali - xuất phát từ ngôn ngữ Koyukon Athabascan, mang ý nghĩa "Người vĩ đại" hay "Người cao cả". Điều này thể hiện sự tôn kính mà người bản địa dành cho ngọn núi, xem nó như một phần không thể tách rời của thế giới tự nhiên và cuộc sống của họ.

Không chỉ riêng người Koyukon, các nhóm bản địa khác như Denaina, Upper Kuskokwim và nhiều cộng đồng khác cũng có những cách gọi riêng dành cho Denali, tất cả đều thể hiện sự tôn trọng và thiêng liêng. Nhiều câu chuyện thần thoại của người bản địa kể về Denali như một vị thần trấn giữ vùng đất, bảo vệ con người và động vật hoang dã. Trong truyền thống Athabascan, sự hài hòa với thiên nhiên là một nguyên tắc cốt lõi và Denali là biểu tượng của điều đó. Những người đi săn thường cầu nguyện và thực hiện các nghi lễ trước khi tiến vào khu vực gần núi và thể hiện sự tôn kính đối với thần linh ngọn núi này.

Tuy nhiên, khi làn sóng khai thác vàng và sự mở rộng lãnh thổ của Mỹ đến Alaska vào cuối thế kỷ 19, Denali dần bị gán cho một cái tên mới, dẫn đến một cuộc tranh cãi kéo dài hơn một thế kỷ.

Vào năm 1896, trong bối cảnh cơn sốt vàng Alaska, ông William Dickey - một nhà thám hiểm kiêm thợ đào vàng - đã đến khu vực này và bị ấn tượng mạnh bởi sự hùng vĩ của đỉnh núi. Thay vì sử dụng tên bản địa, ông quyết định đặt tên núi là "Mt. McKinley" để ủng hộ William McKinley - khi đó là ứng cử viên Tổng thống Mỹ thuộc đảng Cộng hòa.

Quyết định này không đơn thuần là một sự tôn vinh cá nhân mà còn phản ánh bối cảnh chính trị và kinh tế lúc bấy giờ. Ông McKinley là một người kiên định ủng hộ chế độ bản vị vàng - hệ thống tiền tệ lấy vàng làm cơ sở đảm bảo giá trị của đồng USD. Trong bối cảnh ngành khai thác vàng đang phát triển mạnh, những người như Dickey tin rằng chính sách này sẽ mang lại lợi ích cho họ. Khi ông McKinley đắc cử Tổng thống Mỹ vào năm 1896 và nhậm chức vào năm 1897, cái tên "Mt. McKinley" càng được phổ biến rộng rãi, dù ông chưa từng đặt chân đến Alaska hay có bất kỳ mối liên hệ nào với vùng đất này.

Việc đổi tên Denali thành "Mt. McKinley" không chỉ xuất phát từ động cơ chính trị mà còn phản ánh xu thế thời bấy giờ, khi nhiều địa danh bản địa trên khắp nước Mỹ bị thay thế bằng tên của các nhân vật lịch sử hay chính trị gia người da trắng. Đây là một phần trong quá trình mở rộng ảnh hưởng văn hóa và quyền lực của chính quyền liên bang, thường không tính đến tiếng nói và di sản của các cộng đồng bản địa.

Năm 1917, Quốc hội Mỹ chính thức thông qua đạo luật đổi tên đỉnh núi thành "Mt. McKinley" khi thành lập Công viên Quốc gia Núi McKinley. Điều đáng nói là quyết định này được đưa ra mà không hề có sự tham vấn từ cộng đồng bản địa Alaska, những người vẫn kiên trì sử dụng tên gọi truyền thống Denali trong đời sống và văn hóa của họ.

Dưới tên gọi "Mt. McKinley" ngọn núi này dần trở thành một điểm đến du lịch nổi tiếng, xuất hiện trên bản đồ chính thức, sách giáo khoa và các tài liệu hướng dẫn du lịch. Điều này khiến tên gọi bản địa Denali dần bị lãng quên trong nhận thức của phần lớn công chúng Mỹ.

Tuy nhiên, đối với người bản địa Alaska, Denali chưa bao giờ biến mất. Họ tiếp tục sử dụng tên gọi truyền thống trong đời sống hằng ngày, trong các nghi lễ và truyền thống văn hóa. Đến những năm 1970, khi phong trào đấu tranh cho quyền lợi của người bản địa Mỹ gia tăng, yêu cầu khôi phục tên Denali bắt đầu trở thành một vấn đề chính trị nóng bỏng.

Những nỗ lực của người bản địa đã gặp phải sự phản kháng mạnh mẽ từ các chính trị gia và các nhóm lợi ích, đặc biệt là từ bang Ohio - quê hương của ông McKinley. Các nghị sĩ của bang này đã nhiều lần ngăn chặn các đề xuất đổi tên Denali, với lập luận rằng ông McKinley xứng đáng được vinh danh.

Tuy nhiên, sự kiên trì của các cộng đồng bản địa và các nhà hoạt động đã dẫn đến một bước ngoặt lịch sử vào năm 2015. Trong một động thái bất ngờ, chính quyền Tổng thống Barack Obama tuyên bố rằng chính phủ liên bang sẽ chính thức đổi tên đỉnh núi từ "Mt. McKinley" trở lại thành Denali.

Quyết định này không chỉ mang ý nghĩa về mặt địa lý mà còn là một sự công nhận đối với lịch sử và bản sắc của các cộng đồng bản địa Alaska. Nó phản ánh xu hướng ngày càng gia tăng trong việc khôi phục các tên gọi bản địa trên khắp nước Mỹ, như một phần của nỗ lực xóa bỏ những di sản của quá khứ áp đặt và đồng hóa văn hóa.

Hành trình trở về tên gọi Denali là một câu chuyện kéo dài hơn một thế kỷ, phản ánh sự xung đột giữa bản sắc bản địa và các tác động của chính trị, kinh tế. Dù đã có những giai đoạn bị lãng quên, cái tên Denali chưa bao giờ biến mất trong trái tim và tâm trí của người bản địa Alaska.

Việc khôi phục tên gọi Denali vào năm 2015 là một thắng lợi quan trọng đối với các cộng đồng bản địa, không chỉ vì nó tôn trọng lịch sử và văn hóa của họ mà còn vì nó thể hiện một bước tiến quan trọng trong nhận thức và chính sách của nước Mỹ về quyền lợi bản địa.

Tuy nhiên, câu chuyện của Denali không chỉ dừng lại ở việc đổi tên. Nó đặt ra những câu hỏi lớn hơn về cách mà các quốc gia đối xử với lịch sử của mình, về sự công nhận đối với các nền văn hóa bản địa và về cách xây dựng một tương lai hòa hợp hơn giữa các cộng đồng khác nhau.

Đón đọc kỳ cuối: Denali trở lại – Cuộc đấu tranh vì bản sắc và di sản văn hóa bản địa