Phần 4: Trở về
Hơn 40 năm sau khi Che qua đời, bức tranh chính trị Mỹ Latinh đã đổi khác. Hàng loạt chế độ độc tài đã biến mất, nhường chỗ cho các chính phủ được bầu lên bằng con đường dân chủ. Ở Bôlivia, ở Áchentina - quê hương ông cũng thế. Và nhân ngày 14/6, kỉ niệm 80 năm ngày sinh của Che, những người hâm mộ ông ở các nơi trên thế giới - tổng cộng gần 15.000 người- đã quyên góp đồng kim loại- trong đó có 75.000 chiếc chìa khoá- để đúc bức tượng ông đặt tại thành phố Rosario, nơi ông chào đời.
Du khách thăm tượng đài Che Guevara, nơi mai táng hài cốt của Che, tại Santa Clara (Cuba). |
Bức tượng cao 4 mét, nặng 3 tấn, mô tả Che trong bộ quần áo du kích, đội mũ beret với ngôi sao năm cánh đang bước đi trên con đường gập ghềnh đá núi. Đây là tác phẩm của nghệ sĩ Andrés Zerneri, hoàn thành cuối tháng 4/2008 sau 2 năm rưỡi lao động cật lực. Zerneri chào đời khi Che không còn nữa. Cuối tháng 5, bức tượng đã được rước đi ở thủ đô Buênốt Airét, qua khu trường nơi Che từng theo học bác sĩ trong tiếng hò reo hân hoan: "Nghe đây, nghe đây, Che Guevara đang bước đi trên các phố phường Áchentina".
Đám đông- phần lớn là người trẻ- mặc bộ đồ giống như Che, mang theo biểu ngữ khổng lồ "Hasta la victoria siempre!" (Hẹn ngày toàn thắng!)- khẩu hiệu quen thuộc của Che. Ngày 29/5, từ Buênốt Airét, bức tượng đã được chuyển bằng tàu thuỷ theo dòng sông Parana, ghé thăm một số địa phương, đến Rosario vào ngày 2/6/08 và sẽ được cắt băng khánh thành đúng ngày 14/6 tại quảng trường được đặt tên Ernesto Che Guevara trong một buổi lễ trọng thể.
Tượng Che Guevara đang được đưa về Rosario, quê hương ông. |
Có lẽ giờ đây người ta càng cảm nhận rõ ý nghĩa câu nói hình tượng "Che vẫn sống!" Cách đây một năm, nhân kỉ niệm 40 năm ngày Che qua đời, tuyến du lịch mang tên "Theo dấu chân Che" đã khai trương tại Bôlivia, đưa du khách qua thị trấn Santa Cruz de la Sierra đến làng Vallegrande và La Higuera, nơi Che bị bắt và bị hành quyết. Toà nhà đặt thi hài Che trước đây giờ trở thành nơi hành hương của khách thập phương. Phòng làm việc của Tổng thống Evo Morales được trang hoàng với bức hình Che kết bằng lá coca. "Chúng tôi vẫn luôn luôn nhớ những bài học của Che"- ông nói. Ở Bôlivia và Vênêxuêla còn hàng ngàn bác sĩ, giáo viên Cuba đang tham gia chữa bệnh và hỗ trợ chương trình giáo dục cho người nghèo. Tổng thống Vênêxuêla, Hugo Chavez thích mặc áo thun in hình Che. Một đội bóng đá ở Rosario mang tên Che Guevara.
Danh thủ Maradona với hình Che trên cánh tay. |
Điều kì lạ là phần lớn những kẻ tham gia chỉ điểm, giết hại Che đều đã chết trong những tình huống hết sức bí ẩn. Và 40 năm sau, Che đã trở về. Trở về không chỉ trong tâm tưởng. Che Guevara đã trở về gần như trùng hợp với kỉ niệm 30 năm ngày ông hy sinh, như để thoả mãn khát khao tìm kiếm của những người còn ở lại. Trở về, như điều mà mọi người đều tin rằng sớm hay muộn, câu thơ của thi sĩ Cuba nổi tiếng Nicolás Guillén phải trở thành hiện thực: " Chúng sẽ không ngăn cản được chúng ta tìm thấy Che..."
Cần nói rằng ngay từ năm 1967, Chính phủ Cuba đã bắt đầu công trình nghiên cứu lặng lẽ nhằm tìm lại di hài của của Che và đồng đội của ông , nhưng không đạt được kết quả khả quan. Như đã nói ở phần 4, sau khi Che qua đời, quân đội Bolivia đã loan tin xác ông bị hoả thiêu và tro di hài bị rải trong rừng rậm. Cho đến giờ đây, về mặt chính thức, họ vẫn nói như vậy. Tuy nhiên, thực tế là ông và đồng đội đã bị đưa đi chôn tại một nơi bí mật. Các nhân chứng sống sau này - trong đó có nhân viên cơ yếu cũ của Tổng thống Barrientos và người lái chiếc xe ben chở xác Che cho biết Che không bị hoả thiêu, mà được chôn tại Vallegrande. Và còn một cặp nhân chứng rất quan trọng. Đó là đôi tình nhân vô tình ngủ lại tại một túp lều chăn dê. Mãi về sau này, năm 1984, họ mới tiết lộ với báo chí sự thật mà họ đã giữ kín vì sợ bị thủ tiêu. Hai người cho biết đêm ấy họ nghe thấy tiếng chó sủa nên tỉnh dậy vì nghĩ có kẻ ăn trộm dê. Tuy nhiên, họ sững sờ thấy trong ánh đèn mờ, một chiếc xe ủi đang đào một cái rãnh cạnh phần cuối đường băng hạ cánh sân bay Vallegrande và sau đó thấy các binh sĩ quẳng xác một số người xuống đấy. Sau này, khi biết rằng Che và một số du kích khác bị giết, họ đoán rằng Che đã bị chôn ở đó, mặc dù hiện trường đã bị san phẳng.
Tất cả những thông tin này được tập hợp lại, phân tích, kiểm chứng. Bước ngoặt trong quá trình điều tra nghiên cứu bắt đầu từ ngày 15/12/1995, khi tiến sĩ Jorge Gonzales, Giám đốc Trung tâm Pháp y Cuba cùng một nhóm các chuyên gia đa ngành người Cuba, Áchentina và Italia lên đường đến Vallegrande để tiến hành việc tìm kiếm và nhận dạng Che và đồng đội. Sau một quá trình lao động khẩn trương, nghiêm túc và khoa học, nhóm công tác đã tìm thấy 7 di cốt bị chôn tại một ngôi mộ tập thể, trong đó có Che Guevara. Di cốt Che không có hai bàn tay và còn lại dấu vết của phoóc môn cùng chiếc áo khoác trong có đựng một gói thuốc xì-gà mà Che vẫn luôn mang theo người. Ngày 3/7/1997, báo Granma, cơ quan chính thức của Đảng Cộng sản Cuba thông báo cho nhân dân về việc tìm thấy phần mộ Người Du kích Anh hùng. Ngày 12/7, di cốt Che và đồng đội được đưa về Cuba, được đón nhận trọng thể, và an táng tại Đài tưởng niệm Che Guevara ở Santa Clara, nơi từ nhiều năm nay vẫn đón nhận mỗi ngày hàng ngàn du khách tới thăm.
Che đã trở về. Trở về với Cuba, với Áchentina, với những người yêu mến và hâm mộ ông. Trở về, bởi như Fidel nói: "Trước lịch sử, những con người hành động như Che, những người làm việc và hiến dâng tất cả vì sự nghiệp của những người nghèo khổ, những người như thế mỗi ngày càng trở nên vĩ đại, mỗi ngày càng đi sâu vào trái tim của nhân dân các nước".
Bùi Ngọc Hải (Tổng hợp)
Phần 5: Di sản