Truy tìm nguyên nhân gây ra loạt sự cố của máy bay chiến đấu F-35

Theo hãng thông tấn Anadolu (Thổ Nhĩ Kỳ), vào cuối tháng trước, một chiếc máy bay F-35A đã rơi tại Căn cứ Không quân Eielson ở Alaska trong quá trình huấn luyện, một lần nữa đặt ra câu hỏi về an toàn, độ tin cậy và khả năng sẵn sàng hoạt động của loại máy bay chiến đấu gây tranh cãi này. 

F-35 Lightning II, máy bay phản lực chiến đấu thế hệ thứ năm do tập đoàn Lockheed Martin phát triển, thực hiện chuyến bay đầu tiên vào tháng 12/2006 và được xem là bước tiến lớn trong ngành hàng không quân sự với khả năng tàng hình tiên tiến, hệ thống điện tử hiện đại và vũ khí tối tân. Tuy nhiên, máy bay này có thiết kế cánh nhỏ đặc biệt và trọng lượng tương đối nặng.

Mặc dù đã có hơn 1.000 máy bay được chuyển giao cho quân đội Mỹ và các đối tác toàn cầu, nhưng ít nhất 12 vụ tai nạn kể từ năm 2018 cùng với những lo ngại liên tục về độ tin cậy, bảo trì, chậm trễ trong dự án và chi phí vượt mức đã tiếp tục làm dấy lên nghi vấn về tính khả thi của chương trình này.

Vào tháng 11 năm ngoái, tỷ phú Elon Musk đã bình luận về một video trên nền tảng X với hàng trăm thiết bị bay không người lái (UAV) cỡ nhỏ xếp thành đội hình: "Trong khi đó, một số người vẫn đang chế tạo máy bay chiến đấu có người lái như F-35". Tỷ phú Elon Musk đã gọi chương trình máy bay chiến đấu tàng hình F-35 là một "thất bại" và những người chế tạo ra F-35 là "kẻ ngốc".

Ông còn giải thích thêm rằng máy bay chiến đấu có người lái đã lỗi thời trong thời đại UAV, chỉ khiến phi công thiệt mạng và là cách không hiệu quả để mở rộng tầm bắn của tên lửa hoặc thả bom. Theo tỷ phú Musk, một UAV có thể tái sử dụng có thể thực hiện những nhiệm vụ này mà không cần đến sự hỗ trợ của phi công.

Dù nổi tiếng với những phát biểu táo bạo, ông Musk đã nêu ra một quan điểm hợp lý. UAV đang nhanh chóng biến đổi bối cảnh hoạt động quốc phòng, cho phép các quốc gia có ngân sách hạn chế sở hữu hệ thống trinh sát và phòng không không quá đắt nhưng khá hiệu quả.

Lịch sử các sự cố của F-35

Alfredo Nocera, chuyên gia hàng không vũ trụ cấp cao với kinh nghiệm làm việc tại Leonardo Helicopters, Piaggio Aero và Meritor, cho rằng vụ tai nạn tháng 1/2025 chỉ là vụ mới nhất trong chuỗi sự cố liên quan đến F-35. Do tính chất bí mật của các cuộc điều tra quân sự, thông tin chi tiết về nguyên nhân không phải lúc nào cũng được công bố. Tuy nhiên, các báo cáo hiện có cho thấy hầu hết các vấn đề bắt nguồn từ sự phức tạp của máy bay này.

F-35 xử lý lượng dữ liệu khổng lồ, có thể gây quá tải cho phi công hoặc gặp sự cố ở các hệ thống quan trọng. Ví dụ điển hình là vụ tai nạn tháng 5/2020, khi một chiếc F-35A thuộc Phi đội tiêm kích 58 rơi trong lúc hạ cánh tại Căn cứ Không quân Eglin. Nguyên nhân được xác định là do lỗi của phi công vì mệt mỏi, vấn đề thiết kế với hệ thống oxy, tính phức tạp của máy bay, trục trặc ở màn hình hiển thị gắn trên đầu và hệ thống điều khiển bay không phản hồi.

Một ví dụ khác là vào tháng 1/2022, một chiếc F-35A của Không quân Hàn Quốc đã phải hạ cánh bằng bụng sau khi tất cả các hệ thống đều hỏng, ngoại trừ hệ thống điều khiển bay và động cơ. Điều đáng chú ý là trong cả hai trường hợp này, cũng như trong hầu hết các sự cố liên quan đến F-35, phi công đều sống sót.

Thách thức về độ tin cậy và bảo trì

Ngoài những sự cố nghiêm trọng, phi đội F-35 còn đối mặt với vấn đề độ tin cậy, bảo trì và chậm trễ trong việc giao hàng. Báo cáo thường niên cho năm tài chính 2024 của Lầu Năm Góc, công bố vào tháng 1/2025, chỉ ra rằng "chương trình F-35 không cho thấy sự cải thiện nào về lịch trình và mốc thời gian để phát triển và thử nghiệm phần mềm được thiết kế nhằm giải quyết các thiếu sót và bổ sung các khả năng mới".

Vào đầu tháng 4/2024, Văn phòng Giải trình Chính phủ (GAO) của Mỹ đã công bố báo cáo có tiêu đề "Bảo trì F-35: Chi phí tiếp tục tăng trong khi việc sử dụng theo kế hoạch và tính khả dụng đã giảm". Báo cáo nêu rõ chi phí dự kiến để bảo trì F-35 tiếp tục tăng trong khi tính khả dụng chung của phi đội F-35 đã có xu hướng giảm đáng kể trong năm năm qua.

Bên cạnh đó, báo cáo cho rằng tỷ lệ có khả năng thực hiện nhiệm vụ của phi đội F-35 thấp hơn đáng kể so với các mục tiêu của chương trình. Báo cáo quy sự thiếu hụt này cho các vấn đề bảo dưỡng và sửa chữa, lưu ý rằng máy bay mất nhiều thời gian sửa chữa do tỷ lệ hỏng hóc cao của các bộ phận quan trọng.

Sự chậm trễ trong việc giao hàng

Việc đáp ứng thời hạn giao hàng cũng là điểm yếu của chương trình F-35. Gần đây, chương trình này bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự chậm trễ trong bản nâng cấp phần mềm Tech Refresh 3 (TR-3), được thiết kế để cải thiện năng lực Block 4 với các cảm biến mới, vũ khí tầm xa, tác chiến điện tử, hợp nhất dữ liệu và khả năng tương tác đa nền tảng, vẫn chưa hoàn thiện sau hơn 2 năm phát triển. Phiên bản phần mềmTR-3 30R08 tiếp tục tồn tại nhiều thiếu sót, khiến tiến độ nâng cấp bị kéo dài.

Những chiếc F-35 đầu tiên có bản nâng cấp TR-3 đã bắt đầu rời khỏi dây chuyền lắp ráp của Lockheed Martin tại Fort Worth, Texas, vào tháng 7/2023. Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Mỹ đã từ chối chấp nhận các lô hàng này.

Nguyên nhân gốc rễ của các vấn đề

Những yếu tố chính có khả năng gây ra thách thức cho F-35 bao gồm: Thứ nhất, mức độ phức tạp cao: Các hệ thống và khả năng tiên tiến của F-35 khiến nó trở thành một trong những máy bay chiến đấu phức tạp nhất từng được chế tạo. Máy bay thường được gọi là "máy tính bay" với vô số cảm biến, hệ thống xử lý và khả năng tích hợp để xử lý một lượng lớn tín hiệu. Sự phức tạp này có thể dẫn đến các vấn đề kỹ thuật không lường trước được và làm phức tạp quy trình bảo trì.

Thứ hai, vấn đề về độ tin cậy của các bộ phận: Như đã nêu trong báo cáo của GAO, chương trình F-35 phải đối mặt với những thách thức về độ tin cậy và khả năng bảo trì của các bộ phận, dẫn đến thời gian sửa chữa, bảo dưỡng kéo dài và giảm khả năng sẵn sàng sử dụng của máy bay.

Thứ ba, chuyển giao quá nhanh: Những người chỉ trích cho rằng chương trình F-35 đã chuyển quá nhanh từ giai đoạn phát triển sang sản xuất, dẫn đến việc phát hiện những thiếu sót trong quá trình sử dụng hoạt động.

Phản hồi từ Lockheed Martin

Ngày 8/1, Lockheed Martin đã tóm tắt tiến độ của chương trình F-35 Lightning II, nêu bật những thành tựu đáng kể bất chấp những thách thức gần đây. Nhà sản xuất đã giao 110 chiếc F-35 vào năm 2024 và gần 1.100 chiếc trên toàn thế giới ở mọi biến thể. Phi đội bay của chương trình đã tích lũy được gần một triệu giờ bay.

"Lockheed Martin cam kết hoàn toàn trong việc thúc đẩy và cung cấp các giải pháp thống trị trên không ưu việt cho Mỹ và các đồng minh, giúp đảm bảo rằng Mỹ tiếp tục kiểm soát bầu trời", công ty trên tuyên bố.

Dù vậy, trong khi F-35 đại diện cho một bước tiến vượt bậc trong công nghệ máy bay phản lực chiến đấu, hồ sơ an toàn và những thách thức về bảo dưỡng của nó không thể bị bỏ qua. Loạt vụ tai nạn kể từ năm 2018 nhấn mạnh nhu cầu điều tra kỹ lưỡng và hành động khắc phục kịp thời.