Đó là câu hỏi được nhiều đại biểu đặt ra trong phiên Ủy ban Thường vụ Quốc hội chất vấn Bộ trưởng Tư pháp Hà Hùng Cường mới đây. Đề cập vấn đề này, người đứng đầu ngành Tư pháp trả lời đại ý, mặc dù quy trình xây dựng luật rất chặt chẽ, nhưng quy trình xây dựng thông tư, thông tư liên tịch vẫn còn có kẽ hở, thiếu sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ. Nhiều văn bản có sự mâu thuẫn, thậm chí đá nhau có nguyên nhân xuất phát từ lợi ích cục bộ của một số bộ, ngành mà gây hại cho cái chung.
Dẫn chứng việc Chính phủ ban hành các nghị định về kinh doanh vàng, xăng dầu, điện…, Bộ trưởng Hà Hùng Cường cho rằng, chủ trương thì rất rõ là tiến tới cơ chế thị trường, nhưng các văn bản, thông tư hướng dẫn thi hành lại thiếu chặt chẽ, đã tạo cơ hội cho một số doanh nghiệp trục lợi từ sự thiệt hại của người tiêu dùng và của cả nền kinh tế. Cụ thể, việc giá điện, xăng dầu… ở nước ta (những mặt hàng Nhà nước quản lý giá hoặc bình ổn giá) luôn “lên nhanh - xuống chậm”, cao hơn nhiều so với mặt bằng chung của thị trường thế giới và các nước trong khu vực. Vậy nên, những hoài nghi về hiện tượng trục lợi từ chính sách là có cơ sở.
Để xảy ra những bất cập trên, trước hết là do các cơ quan chức năng làm không hết trách nhiệm, chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý triệt để những hành vi vi phạm. Không khó để nhìn nhận nguyên nhân của thực trạng này. Đó là sự yếu kém, thiếu thực tế của đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật; sự thiếu trách nhiệm, hay nói cách khác là sự dễ dãi, hời hợt của cơ quan, người có thẩm quyền thẩm định văn bản quy phạm pháp luật. Ở khía cạnh khác, có chế tài nhưng chỉ mang tính hình thức và mức xử phạt không đủ sức răn đe, ngăn chặn.
Thực tế cho thấy, do thiếu chế tài nên một số luật ngày càng xa rời cuộc sống và lâu dần nó bị lãng quên. Nói cách khác, luật bị “chết yểu” và việc tuyên truyền cho người dân biết, hiểu luật ngày càng khó khăn, xa vời, thiếu thuyết phục. Đây cũng chính là căn nguyên của những bất cập trong xã hội hiện nay. Điều này rất nguy hiểm bởi sẽ gây ra tâm lý ỷ lại đối với nhiều đơn vị, cá nhân, tổ chức; cũng là tác nhân làm ảnh hưởng tới ý thức tuân thủ và thực hiện pháp luật của người dân.
Nhìn sang một số nước trong khu vực như Singapore, Malaysia..., người ta có những hình phạt nghiêm khắc với các hành vi làm ảnh hưởng đến cộng đồng (ở Singapore, hút thuốc lá nơi công cộng sẽ bị xử phạt 1.000 đô la Singapore). Những hình phạt nghiêm khắc và không phân biệt dù là ai sẽ luôn có tính răn đe, nhắc nhở mọi người phải tuyệt đối tuân thủ luật.
Còn ở nước ta, nếu không kiên quyết xử lý sai phạm hoặc xử lý theo kiểu “đầu voi, đuôi chuột” thì rất khó mong người dân triệt để tuân thủ pháp luật và tình trạng luật đã ban hành nhưng khó đưa vào cuộc sống sẽ còn tái diễn.
Yến Nhi