Đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) là một trong những nơi còn lưu giữ nhiều chứng cứ, tài liệu quí từ mấy trăm năm trước về Hải đội hùng binh Hoàng Sa, đặc biệt là những ngôi nhà cổ của các tộc họ trên đảo. Tuy nhiên, trải qua hàng trăm năm, do không được bảo tồn và trùng tu một cách đồng bộ, nên những ngôi nhà cổ - những bảo tàng sống về Hoàng Sa, đang dần bị xuống cấp, hư hỏng.
|
Ngôi nhà cổ của gia đình ông Dương Quang Định ở thôn Tây, xã An Hải, huyện Lý Sơn. |
Ngôi nhà cổ có diện tích trên 250 m2 của gia đình ông Dương Quang Định ở thôn Tây, xã An Hải, huyện Lý Sơn, được xây dựng cách đây hơn 150 năm. Bốn thế hệ của dòng họ Dương đã từng sinh sống trong ngôi nhà này để bám biển Hoàng Sa mưu sinh và bảo vệ chủ quyền biển đảo của tổ quốc. Nhà được thiết kế theo kiểu “nhà rường đắp đất” cùng hệ thống cột kèo “rau muống” chạm hình đầu Rồng hoặc đầu chim Phụng, cùng với đó là các hoành phi câu đối được chạm khắc công phu. Ngôi nhà hiện là nơi sinh sống của gia đình ông Dương và cũng là nơi thờ tự những dân binh đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc hải của dòng họ. Tuy nhiên, theo thời gian, một số bộ phận của ngôi nhà đang dần bị hư hỏng, các cột kèo đang bị mục nát dần, mái ngói âm dương hỏng được thay bằng tôn prô xi măng. Ông Dương Quang Định cho biết: Muốn giữ ngôi nhà này trọn vẹn mỗi năm gia đình ông phải bỏ ra từ 10 đến 20 triệu để sửa sang lại. Vì là nơi thờ các anh em dân binh đội Hoàng Sa để bảo vệ chủ quyền của tổ quốc nên gia đình cố gắng tu bổ để giữ lại cho con cháu mai sau.
Đến thăm ngôi nhà cổ của cụ ông Võ Hiển Đạt - nghệ nhân duy nhất ở Đảo Lý Sơn chuyên phục chế thuyền câu của Hải đội hùng binh Hoàng Sa, những con thuyền cách đây mấy trăm năm đã dong buồm ra Hoàng Sa cắm mốc bảo vệ chủ quyền của biển đảo, chúng tôi được biết ngôi nhà hơn 150 năm tuổi. Gần 80 năm gắn bó với ngôi nhà của tộc họ, cụ Đạt không khỏi xót xa khi từng ngày, từng giờ chứng kiến nhiều bộ phận của ngôi nhà đang bị hư hỏng. “Vì báu vật của tổ tiên ông bà để lại nên chúng tôi giữ gìn, duy tu, bảo vệ đến ngày nay. Nhưng nhìn ngôi nhà ngày một hư hỏng, tôi xót xa lắm. Giờ mình còn thì tu sửa giữ được nếp nhà cổ, chứ mai này biết con cháu có còn giữ lại được những nét đặc trưng của ngôi nhà nữa không” - cụ Đạt băn khoăn.
Mỗi một ngôi nhà cổ ở Lý Sơn được ví như một bảo tàng thu nhỏ, trong đó cất giữ nhiều chứng cứ và tài liệu khẳng định chủ quyền quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam đã được các tộc họ trên đảo Lý Sơn gìn giữ qua hàng trăm năm. Nhiều tài liệu cổ và quý liên quan đến chủ quyền quần đảo Hoàng Sa như tờ lệnh ban hành ngày 15 tháng 4 năm Minh Mạng thứ 15 (tức năm Giáp Ngọ 1834) điều động đội binh thuyền của các tộc họ trên đảo Lý Sơn đi Hoàng Sa thi hành công việc cũng đã được tìm thấy ở một trong 24 ngôi nhà cổ ở hòn đảo này. Tờ lệnh quý này đã được gia tộc họ Đặng ở Lý Sơn cất giữ gần 200 năm và hiến tặng cho nhà nước ta để phục vụ nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia.
Tiến sĩ khảo cổ Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Quảng Ngãi cho biết: "Trong những ngôi nhà cổ ở Lý Sơn còn gìn giữ những tài liệu chữ Hán về đội lính Hoàng Sa. Bằng chứng xác thực là trong những ngôi nhà này họ còn thờ tự những người lính đi Hoàng Sa và tài liệu ghi chép về đội lính Hoàng Sa. Chúng tôi cho rằng đây là những bằng chứng, những di sản có giá trị văn hóa hết sức quan trọng. Chúng tôi đang kiểm kê, phân loại, đánh giá hiện trạng để định hướng bảo tồn, xếp hạng và phát huy giá trị của những ngôi nhà cổ này".
24 ngôi nhà cổ của các tộc họ trên đảo Lý Sơn là những bằng chứng sống động nhất có thể chứng minh cho cả thế giới biết đến từ hàng trăm năm trước, các thế hệ cha ông chúng ta đã cắm mốc bảo vệ chủ quyền biển đảo tại quần đảo Hoàng Sa. Theo thời gian, các ngôi nhà cổ này đang bị xuống cấp hư hỏng. Các tộc họ trên đảo Lý Sơn rất cần sự hỗ trợ của tỉnh Quảng Ngãi và các bộ, ngành Trung ương cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị các ngôi nhà cổ trên quê hương đội hùng binh Hoàng Sa.
Bài và ảnh: Đinh Thị Hương