Gỡ nút thắt thuế khoán, mở đường cho hộ kinh doanh phát triển bền vững

Trước những lúng túng của người kinh doanh, Trung tâm Trọng tài thương mại quốc tế (TGAC) vừa phối hợp cùng các đơn vị liên quan tổ chức tập huấn và đối thoại tháo gỡ khó khăn về chính sách thuế mới cho các ban quản lý chợ, hộ kinh doanh và hợp tác xã trên địa bàn TP Hồ Chí Minh.

Nỗi lo “đầu vào”

Một trong những vấn đề nóng nhất được thảo luận là việc chứng minh chi phí đầu vào hợp lý, hợp lệ khi chuyển sang cơ chế tự kê khai. Với đặc thù kinh doanh nông sản, nhiều đơn vị đang loay hoay vì thiếu hóa đơn chứng từ từ nông dân.

Bà Trần Thị Phương Thảo, đại diện Hợp tác xã Phú Hữu Mãi Xanh (chuyên kinh doanh nông sản sạch) bày tỏ sự băn khoăn lớn về hóa đơn đầu vào. Theo bà Thảo, các đầu vào của hợp tác xã (HTX) như đất mượn của dân, hạt giống được cho tặng hoặc tự ươm trồng rất khó để có hóa đơn chứng minh chi phí khi bán ra.

"Làm sao có hóa đơn đầu vào để khấu trừ chi phí khi bán ra. Nếu không chứng minh được, chúng tôi rất lo ngại về việc tính toán lợi nhuận và nghĩa vụ thuế", bà Thảo đặt câu hỏi.

Bên cạnh đó, mô hình kinh doanh đặc thù của các HTX cũng gặp vướng mắc về địa giới hành chính. Bà Thảo cho biết, đơn vị hiện đóng thuế ở cả hai nơi là Đồng Nai và TP Hồ Chí Minh. "Nếu đẩy hết doanh thu về Đồng Nai thì chi nhánh tại TP Hồ Chí Minh có bị coi là sai phạm hay không và có phải đóng thêm loại thuế nào cho phần chi nhánh hay không?", bà Thảo lo lắng.

Vấn đề nhân sự cũng là một bài toán nan giải. Việc sử dụng lao động là người dân tộc thiểu số hoặc lao động thời vụ khiến việc ký kết hợp đồng lao động chuyên nghiệp trở nên khó khăn, dẫn đến nguy cơ sai sót khi kê khai bảng lương và ngày công. Bà Thảo kiến nghị cơ quan thuế cần có sự hỗ trợ, hướng dẫn cụ thể trong thời gian đầu chuyển đổi để người dân không bị "ngợp" trước các thủ tục hành chính phức tạp.

Theo lộ trình, từ ngày 1/1/2026, hộ kinh doanh sẽ chuyển sang cơ chế tự kê khai và tự nộp thuế thay vì nộp thuế khoán như trước đây. Sự thay đổi này đòi hỏi một tư duy quản lý hoàn toàn mới, điều mà phần lớn các hộ kinh doanh truyền thống chưa chuẩn bị kịp.

PGS.TS Viên Thế Giang, Phó Giám đốc Trung tâm Trọng tài thương mại quốc tế (TGAC) chỉ ra hai rào cản lớn nhất mà các hộ kinh doanh đang mắc phải. Đó là thói quen lưu giữ hóa đơn chứng từ. "Thực tế hoạt động của hộ kinh doanh trong thời gian rất dài là theo cơ chế tự khai tự quản, dẫn đến thói quen không lưu giữ đầy đủ hóa đơn chứng từ cần thiết. Khi chuyển sang kê khai, việc thiếu hụt này dễ dẫn đến rủi ro pháp lý và bị xử phạt hành chính", ông Giang nhận định.

Rào cản thứ hai theo PGS.TS Viên Thế Giang là sự nhầm lẫn tai hại về dòng tiền. Ông nhấn mạnh rằng nhiều chủ hộ kinh doanh vẫn coi tiền bán hàng là tiền túi cá nhân, không hạch toán rạch ròi vào doanh thu. "Khi thực hiện thủ tục kê khai, sự nhầm lẫn này có thể dẫn đến việc kê khai sót, không trung thực, từ đó cơ quan thuế có thể xác định là không tuân thủ đúng nghĩa vụ", ông cảnh báo.

PGS.TS Viên Thế Giang cũng khuyến nghị các hộ kinh doanh phải chủ động kiểm soát dòng tiền, tập thói quen phân biệt tiền cá nhân và tiền kinh doanh, đồng thời làm quen với việc quản lý hóa đơn chứng từ theo hướng dẫn của cơ quan nhà nước để có đầy đủ căn cứ khi quyết toán.

“Đòn bẩy” chính sách cho giai đoạn chuyển đổi

Để giải tỏa tâm lý e ngại khi chuyển đổi mô hình và khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân phát triển, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ thiết thực.

Ông Phan Anh Tuấn, Thanh tra viên chính Thuế TP Hồ Chí Minh cho biết, Điều 10 (Hỗ trợ thuế, phí, lệ phí) của Nghị quyết số 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân, được Quốc hội thông qua ngày 17/5/2025, được xem là “đòn bẩy” chính sách quan trọng trong giai đoạn hiện nay.

“Theo Nghị quyết này, Nhà nước sẽ miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong 3 năm kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu”, ông Tuấn nhấn mạnh. Đây được xem là khoảng thời gian thuận lợi để các hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp, tích lũy vốn và ổn định bộ máy kế toán mà chưa phải chịu áp lực về thuế thu nhập.

Cùng với đó, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi) chính thức có hiệu lực từ ngày 1/10/2025, cũng bổ sung nhiều chính sách ưu đãi đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cụ thể, Luật quy định rõ các khoản thu nhập được miễn thuế (Điều 4); áp dụng các mức thuế suất ưu đãi thấp hơn mức thông thường (Điều 13); đồng thời mở rộng các trường hợp được miễn, giảm thuế (Điều 14 và Điều 15).

"Những quy định này cho thấy thông điệp rõ ràng từ cơ quan quản lý: việc chuyển đổi từ mô hình hộ kinh doanh sang doanh nghiệp không chỉ là yêu cầu của xu thế minh bạch hóa, mà còn là cơ hội để tiếp cận các ưu đãi tài chính và phát triển bền vững hơn", ông Tuấn cho biết thêm.

Anh Mai Trọng Nghĩa, đại diện cơ sở kinh doanh nhà hàng Đại Thống (phường An Đông) cho biết, trước đây cơ sở nộp thuế khoán nên mọi hoạt động diễn ra tương đối ổn định, tuy nhiên khi chuyển sang hình thức kê khai và nộp thuế theo doanh thu, tâm lý lo lắng là điều khó tránh khỏi.

Tuy nhiên, khi tham gia buổi tập huấn này, anh cho biết đã hiểu thêm nhiều thông tin, cách thức và kinh nghiệm chấp hành các quy định pháp luật về thuế để giám sát và vận hành đúng. "Việc chủ động học hỏi và thay đổi tư duy là yếu tố then chốt để hộ kinh doanh thích ứng với chính sách mới, thay vì thụ động chờ đợi hoặc tìm cách né tránh", anh Nghĩa cho biết.