Nam Phi có tới hai tác giả đoạt giải Nobel Văn học. Thế nhưng, văn hóa đọc ở quốc gia này lại đang gióng lên những hồi chuông kêu cứu, đặc biệt là khi hiệu sách nổi tiếng nhất tại thành phố Johannesburg sắp bị đóng cửa.
|
Một góc trong hiệu sách Boekehuis. |
Hiệu sách Boekehuis (trong ngôn ngữ của châu Phi có nghĩa là "hiệu sách"), nằm trong khuôn viên một ngôi nhà 100 năm tuổi, không xa hai trường đại học lớn của Johannesburg. Boekehuis là một trong số 50 hiệu sách được Liên đoàn Sách Quốc tế (IBF) xếp hạng là đặc sắc nhất thế giới. Hiệu sách có sàn lát gỗ ván được đánh bóng loáng, với những lò sưởi ấm cúng, cùng một quán cà phê luôn tỏa hương thơm nức trong khu vườn rộn ràng tiếng chim hót, tràn ngập sắc hoa này luôn là địa điểm dừng chân lý tưởng cho giới mộ sách. Các hoạt động liên quan tới văn học diễn ra khá nhộn nhịp tại Boekehuis. Tới đây, người yêu sách có nhiều cơ hội tương tác với giới tác gia, cũng như được thưởng thức những bộ sưu tập sách quý thuộc đủ mọi lĩnh vực, từ văn học, chính trị, lịch sử, nghệ thuật, đến những cuốn sách liên quan tới châu Phi... mà họ hầu như không thể mua được ở bất cứ đâu trên toàn quốc.
"Boekehuis giống như một ngôi nhà, chứ không phải là một hiệu sách đơn thuần. Người ta đến đây không phải chỉ để mua sách mà là để hòa mình vào không gian văn học, để chuyện trò và tận hưởng những phút giây thư thái", quản lý hiệu sách Corina van der Spoel cho biết.
Tuy nhiên, tháng trước, chủ sở hữu Boekehuis là tập đoàn truyền thông đa phương tiện lớn nhất Nam Phi Media24 đã đưa ra một thông tin chấn động rằng Boekehuis sẽ bị đóng cửa vào cuối tháng 1 này.
Hơn 350 nhân vật hàng đầu thuộc nhiều lĩnh vực của Nam Phi như nhà văn Andre Brink, nhiếp ảnh gia David Goldblatt và họa sĩ William Kentridge đã cùng ký vào đơn kiến nghị để phản đối quyết định trên của Media24. Song, họ đã thất bại. Theo Giám đốc điều hành Media24 Eloise Wessels, tập đoàn này buộc phải "xóa sổ" Boekehuis do hiệu sách liên tục thua lỗ, trong đó năm 2011 thua lỗ kỷ lục 1 triệu rand (120.000 USD). "Chúng tôi đã tìm kiếm nhiều giải pháp, trong đó có cả việc rao bán hiệu sách này, song tất cả đều không thành công", Media24 giải thích như vậy.
Quyết định đóng cửa Boekehuis không chỉ gây bất bình trong giới trí thức Nam Phi mà còn vấp phải sự phản đối mạnh mẽ trong những du khách từng đến Johannesburg. Ricarda de Haas, một cử nhân văn học người Đức, cho biết, cô đã "bị sốc và không thể tin nổi" quyết định trên. Theo cô, tầm quan trọng của Boekehuis không nằm ở chỗ hiệu sách này có thể giúp kiếm thêm bao nhiêu tiền, mà nằm ở giá trị tinh thần mang tính quốc tế. Trong khi đó, cô Katharina Fink, du khách quen thuộc đối với Johannesburg cũng tỏ ra rất thất vọng. Trên trang web cá nhân của mình, cô tâm sự rằng Boekehuis "là một nơi hiếm có trên thế giới và luôn là một trong số những hiệu sách đáng tin cậy nhất, đảm bảo một không gian đặc biệt riêng cho việc giới thiệu và thảo luận về sách".
Trên thực tế, nhiều số liệu thống kê cũng như đánh giá của các chuyên gia đã cho thấy rõ kết cục của Boekehuis là khó tránh khỏi.
"Chỉ có khoảng 1% dân số Nam Phi từng đi mua sách", bà Elitha van der Sandt, người đứng đầu Hội đồng Phát triển Sách Nam Phi (SABDC) cho biết. Mặc dù Nam Phi có thể kiêu hãnh vì đã có hai tác giả từng đoạt giải Nobel Văn học là Nadine Gordimer (năm 1991) và J.M. Coetzee (năm 2003), nhưng thực chất các tác phẩm của cả hai nhà văn này lại được biết đến nhiều hơn ở nước ngoài.
Các nhà nghiên cứu cũng đưa ra nhiều nguyên nhân cho sự thiếu thốn văn hóa đọc ở “quốc gia cầu vồng”. Một lý do trong số đó là giá bán sách quá cao. Giá một cuốn sách rẻ nhất trên thị trường Nam Phi hiện nay là 120 rand (khoảng 14 USD) - một khoản tiền khá lớn khi mà đa phần trong 50 triệu dân Nam Phi có thu nhập khoảng 2.000 - 3.000 rand/tháng.
Vấn đề nổi cộm hơn cả là nạn mù chữ. Ở Nam Phi có tới 18% người trưởng thành (trên 15 tuổi) không biết đọc và nhiều người vẫn đánh vật với việc đánh vần. Đây là tàn dư của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc Apartheid, khiến cho những người dân da màu không được hưởng chế độ giáo dục có chất lượng.
Thế nhưng, ngay cả trong cộng đồng người da trắng ở Nam Phi, văn hóa đọc cũng rất hạn chế. Nhiều người trong số này theo đạo Tin lành và có truyền thống không đọc bất cứ thứ gì ngoài Kinh thánh.
Thanh Phương