Cần nghiên cứu về 'kinh tế sông' trong phát triển ở đồng bằng sông Cửu Long

Dự Hội nghị có các Ủy viên Bộ Chính trị: Trần Thanh Mẫn, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Nguyễn Văn Nên, Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh. Dự hội nghị còn có nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Thường trực Ban Bí thư Lê Hồng Anh; Bí thư Trung ương Đảng, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái; Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hoà Bình; Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng. Hội nghị còn có sự tham dự của đại diện lãnh đạo các bộ, ngành, 13 tỉnh, thành phố vùng đồng bằng sông Cửu Long; các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan ngoại giao, các tổ chức quốc tế tại Việt Nam.

Chuyển mình mạnh mẽ

Nghị quyết số 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu đề ra tầm nhìn tới năm 2100, mục tiêu tới năm 2050, định hướng phát triển thịnh vượng, an toàn, bền vững vùng đất anh hùng, giàu tiềm năng và có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và quốc phòng an ninh của đất nước.

Được tổ chức trong bối cảnh cả nước bước vào năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ XIII, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước năm 2021-2030, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2021-2025, Hội nghị một lần nữa khẳng định quan điểm nhất quán và sự quan tâm sâu sắc của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đến sự phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long.   

Báo cáo tổng hợp 3 năm thực hiện Nghị quyết, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, tổng số vốn ngân sách nhà nước đầu tư qua địa phương đạt khoảng 220 nghìn tỷ đồng chiếm khoảng 16% so với cả nước, trong đó ngân sách Trung ương hỗ trợ có mục tiêu là 80 nghìn tỷ. Trung ương cũng đã bổ sung ngoài kế hoạch trung hạn 2,5 nghìn tỷ để xử lý các điểm sạt lở cấp bách nguy hiểm. Nguồn vốn cân đối ngân sách địa phương đạt 114 nghìn tỷ. Nguồn vốn ODA đạt 22 nghìn tỷ. Thu hút FDI đạt trên 14 tỷ USD.

Sau hơn 3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết, Đồng bằng Sông Cửu Long đã chuyển mình mạnh mẽ với những tiến bộ trong cả tư duy lẫn hành động, chuyển từ bị động sang chủ động thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu; sinh kế, đời sống của nhân dân được từng bước cải thiện. Tăng trưởng GDP luôn ở mức cao trước khi xảy ra đại dịch COVID-19 (trong hai năm liên tục 2018 và 2019 đều đạt mức tăng trưởng ấn tượng khoảng 7,3%).

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu, thiên tai đang ngày càng diễn ra nhanh, phức tạp và sẽ tiếp tục khó lường, khó dự báo do tính thất thường, cực đoan, đặc biệt là những tác động ngắn hạn. Khi các nỗ lực toàn cầu, đặc biệt là giảm phát thải khí nhà kính vẫn chưa đạt được như kỳ vọng; hoạt động khai thác, sử dụng nước ở thượng nguồn sông Mê Công ngày càng phức tạp; cơ chế điều phối tiểu vùng khó phát huy được hiệu quả, Đồng bằng Sông Cửu Long sẽ tiếp tục phải đối mặt với nhiều tác động bất lợi: thiếu cát, thiếu màu, thiếu nước sẽ còn tiếp diễn nghiêm trọng.

Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam Carolyn Turk cho rằng: Nghị quyết 120 thực sự mang tính đột phá, đánh dấu sự thay đổi từ cách tiếp cận mang tính phòng vệ thụ động đối với biến đổi khí hậu chuyển sang hướng tới mô hình “chủ động thích ứng với thiên nhiên”. Nghị quyết đã chỉ ra rằng biến đổi khí hậu và nước biển dâng, sự thay đổi cực đoan về thời tiết và xâm nhập mặn đã trở thành tình trạng bình thường mới của Đồng bằng Sông Cửu Long. Nghị quyết cũng tạo cơ sở để chuyển đổi phát triển của khu vực - từ quan điểm phát triển cấp hộ canh tác quy mô nhỏ và cấp tỉnh sang quan điểm phát triển mang tính liên tỉnh, toàn đồng bằng và xuyên biên giới; từ quan điểm phát triển ngắn hạn theo từng ngành sang cách tiếp cận dài hạn, đa ngành và tích hợp.

“Đồng bằng Sông Cửu Long là minh chứng thể hiện tư duy và cách tiếp cận chuyển đổi của Chính phủ Việt Nam đối với phát triển”, bà Carolyn Turk nói và khẳng định: "Ngân hàng Thế giới sẵn sàng huy động thêm kiến thức và nguồn tài chính để thực hiện các tầm nhìn và mục tiêu của Nghị quyết 120”.

8 chữ G trong phát triển Đồng bằng Sông Cửu Long

Kết luận hội nghị, nhắc lại câu ca dao “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây/Ăn gạo nhớ kẻ đâm, xay, dần, sàng”, Thủ tướng gửi lời cảm ơn đến người dân miền Tây đã cần cù lao động, làm ra các sản phẩm nông sản, bảo đảm an ninh lương thực…

Khẳng định Đồng bằng Sông Cửu Long hay còn được gọi là miền Tây là một phần máu thịt Tổ quốc của Việt Nam, có vị trí chiến lược, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhắc đến vai trò trung tâm sản xuất nông nghiệp của Việt Nam, đóng góp 50% sản lượng lúa, 95% lượng gạo xuất khẩu, 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản, 70% các loại trái cây cả nước.  

Dù kết quả thực hiện Nghị quyết 120 trong 3 năm qua bước đầu tích cực, nhưng Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương “không được kể công” mà phải xác định rất nhiều nhiệm vụ phải làm thời gian tới. Thủ tướng đề nghị tổ chức một cuộc Đối thoại 2045 ở khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long, để tìm giải pháp đưa vùng phát triển thịnh vượng cùng đất nước.

Đánh giá cao các đại biểu đã nêu nhiều ý kiến đầy trách nhiệm, tâm huyết, sâu sắc vì sự phát triển của vùng đất “Chín Rồng”, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đưa ra quan điểm chiến lược tiếp cận mới đối với sự phát triển vùng đồng bằng sông Cửu Long với 8 nội dung có các từ khóa đều bắt đầu bằng chữ G. 

Theo Thủ tướng, chữ G đầu tiên là phải dành nguồn lực và tập trung ưu tiên phát triển hệ thống giao thông thủy lợi, nhất là hệ thống cao tốc, tạo sự liên kết, kết nối thuận tiện, chi phí thấp, mở mang kinh tế cho người dân… “thuận thiên, nhưng không phải để trời đất tác động thế nào cũng được mà chính là các công trình giao thông, thủy lợi phải được quan tâm”, Thủ tướng nói và đề nghị cần đẩy nhanh phát triển các công trình giao thông, sân bay, bến cảng, tạo thuận lợi cho người dân và sản xuất.

Với việc đồng bằng Sông Cửu Long còn là vùng trũng giáo dục, Thủ tướng cho rằng, chữ G thứ hai là Giáo dục, đây vừa là chìa khóa vàng của phát triển bền vững, vừa là đáp án cho bài toán phát triển ngắn hạn lẫn dài hạn. Phải đảm bảo tất cả trẻ em đều được học hết phổ thông; giáo dục nghề đảm bảo cho người dân tiếp cận việc làm cơ bản; giáo dục trình độ cao là cơ sở để chuyển lên bậc cao hơn về năng suất, thu nhập.

Cho rằng thiếu các dòng sông, con rạch thì không hình thành văn hóa miền Tây, Thủ tướng nêu chữ G thứ 3 là Giang. Do đó chiến lược phát triển cần tận dụng lợi thế và vai trò của các con sông để phát triển kinh tế nông nghiệp, lúa gạo, trái cây, thủy sản; hoàn thiện hệ thống giao thông, dịch vụ logistic… Nêu lên điều này, Thủ tướng đề nghị có một nghiên cứu về “kinh tế sông”.

Nhắc lại câu nói “muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa phải cùng đi”, Thủ tướng cho rằng chữ G thứ tư là Gắn, tức gắn kết giữa Trung ương với địa phương, nhà nước với thị trường, người dân với doanh nghiệp, trong nước và các tổ chức quốc tế, nhất là thúc đẩy liên kết vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Chữ G thứ 5 là Giàu, đó là cần tiếp tục thu hút người giàu, người khá giả đến đầu tư, làm ăn, sinh sống tại vùng. Muốn vậy các địa phương trong vùng phải tạo môi trường đầu tư kinh doanh, điều kiện sống thuận lợi.

Theo Thủ tướng, chữ G thứ 6 là Giỏi, nên vùng cần có chính sách phù hợp để thu hút được các nhân tài đóng góp, trí tuệ đối với sự phát triển của vùng đất “Chín Rồng”.

Chữ G thứ 7 là Già, chính là thách thức của già hóa dân số ở đồng bằng sông Cửu Long, bởi tốc độ già hóa dân số ở vùng cao hơn bình quân chung cả nước và dân số già dễ bị tổn thương về kinh tế, xã hội và môi trường. Do đó vùng cần có chính sách chủ động cho vấn đề này, hình thành mạng lưới an sinh xã hội tốt hơn.

Thủ tướng nhắc đến chữ G thứ 8 chính là Giới, đó là phải thúc đẩy bình đẳng giới, tiếp cận cơ hội việc làm và phát huy vai trò, vị trí của người phụ nữ. Bởi sự phát triển của khoa học công nghệ, ở một góc độ nào đó, đe dọa đến cơ hội việc làm cho phụ nữ. Do đó cần có chiến lược để đảm bảo phụ nữ được giáo dục và tiếp cận việc làm trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4.

Tạo lập môi trường kinh doanh tốt nhất

Trên cơ sở các quan điểm đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu một số nhiệm vụ mà các bộ, ngành và địa phương vùng đồng bằng sông Cửu Long cần thực hiện. Cụ thể, Thủ tướng chỉ đạo tạo lập môi trường kinh doanh tốt nhất cho doanh nghiệp, thúc đẩy sự linh hoạt của chính sách và các yếu tố kinh tế. Chỉ có thể bằng các dự án của doanh nghiệp, của hợp tác xã thì mới là chất xúc tác để trung hòa tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng bởi doanh nghiệp giải quyết việc làm, tăng thu nhập và thu ngân sách.

Bên cạnh đó là thúc đẩy sự phát triển đồng bộ và hoàn chỉnh các loại thị trường chủ chốt. Đối với thị trường lao động, các địa phương cần chú trọng đào tạo và đạo tạo lại nguồn nhân lực một cách hiệu quả, đón đầu các xu hướng dịch chuyển sản xuất để chuẩn bị các kỹ năng cần thiết cho người lao động thích ứng với thị trường.

Thủ tướng cũng yêu cầu thúc đẩy chuyển đổi đất đai để thích nghi với nhu cầu và mục đích sử dụng đất trước sự biến đổi nhanh chóng và khó lường của thiên nhiên. Nghiên cứu để có cơ sở linh hoạt trong quy hoạch diện tích đất trồng lúa chuyển đổi sang các cây trồng có giá trị cao hơn và thích ứng với biến đổi khí hậu.  

Cùng với đó là xây dựng hệ sinh thái cho các ngành sản xuất, giảm chi phí giao dịch, thúc đẩy lưu thông hàng hóa, các liên kết chuỗi, mô hình phát triển cụm ngành tại Đồng bằng Sông Cửu Long. Tăng cường đầu tư cho khoa học và công nghệ, xác định các công nghệ ưu tiên đầu tư tại khu vực này; đặc biệt cần có cơ chế chính sách thúc đẩy các sáng kiến phát triển bền vững. Phát triển thị trường vốn, đẩy nhanh hình thành các quỹ đầu tư, các cơ chế huy động vốn, khuyến khích cho vay các lĩnh vực giúp chuyển đổi cơ cấu nhanh chóng, tăng cường năng lực thị trường tài chính.

Tại hội nghị, Thủ tướng chỉ đạo cần đưa ngân sách chi cho ứng phó với biến đổi khí hậu thành một hạng mục chi chính của ngân sách địa phương trong tổng thu ngân sách hàng năm. Thủ tướng đề nghị các địa phương trong vùng Đồng bằng Sông Cửu Long cần tăng cường liên kết mạnh mẽ với Thành phố Hồ Chí Minh theo tình thần bền vững, hữu cơ, cùng phát triển; phát huy vai trò Hội đồng điều phối vùng. Đặc biệt là cần phát triển mạnh mẽ các đô thị trong vùng, quy hoạch lại dân cư; song song với đẩy mạnh hợp tác quốc tế; tranh thủ các nguồn viện trợ quốc tế để dành mọi nguồn lực cho phát triển vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.