Trong đó, có một đặc sản mà hầu như với bất cứ người con nào của quê hương cũng không thể quên được, đó là nước mắm rươi. Đây là đặc sản theo truyền thuyết vua Gia Long đã từng dùng ngày trước nên có thêm tên gọi là nước mắm “Ngự”.
Huyện ven biển Duyên Hải của Trà Vinh bạt ngàn những cánh rừng ngập mặn. Nơi đây được xem là “thủ phủ” của rươi bởi so với các huyện ven biển khác của tỉnh như Cầu Ngang, Trà Cú, Châu Thành, Duyên Hải có lượng rươi xuất hiện nhiều vào tháng Chạp, tháng Giêng hàng năm.
Truyền thuyết kể ngày xưa khi vua Gia Long trên đường lánh nạn đến vùng Duyên Hải đã dùng nước mắm rươi. Ngon quá nên khi đăng ngôi thiên tử đóng đô tại Huế, năm nào vua Gia Long cũng cử ghe bầu về nơi này mua nước mắm.
Tuy ở trong lòng đất, hình hài giống như con sên nước không ưa nhìn nhưng rươi lại là sinh vật sạch, giàu chất đạm. Bởi vậy rươi còn được gọi là “rồng đất”. Mỗi năm, loài sinh vật này chỉ ban tặng cho con người hai lần là những ngày cận Tết Nguyên đán và những ngày khởi đầu năm mới.
Tháng Chạp, tiết trời xuân se lạnh, gió chướng thổi thông ngọn mạnh mẽ của con nước thủy triều dâng ngày 30 Âm lịch là thời điểm rươi xuất hiện. Đây cũng là thời gian những người ở các xã ven biển như: Long Toàn, Long Khánh, Long Vĩnh, Trường Long Hòa, Dân Thành, Đông Hải của Duyên Hải bước vào mùa “hội vớt rươi”.
Gà bắt đầu gáy sáng, nước từ các con sông dâng cao tràn ngập những bãi sình láng ở các cánh rừng ngập mặn là lúc rươi bắt đầu từ dưới lòng đất chui lên. Khi đến lúc mặt trời nhô cao khỏi ngọn cây, nắng làm ấm lưng người và nước thủy triều bắt đầu ròng chảy về biển cả là lúc rươi như đua nhau tràn lên mặt nước.
Rươi có màu đỏ như máu, chiều dài từ 0,5 - 0,7 cm, khi lên mặt nước chúng kết dính vào nhau, tạo cho cả bãi sình láng một màu đỏ thắm. Nói là đi vớt rươi, thật ra chẳng ai đi mà cứ ngồi một chỗ hứng rươi lọt vào vợt.
Trên bãi đất sình láng có những con lạch nhỏ, bề ngang không quá 2 m, độ sâu khoảng 1m. Dọc theo mép lạch, mỗi người đều móc đất sình đắp cho mình một bờ “cơm nếp” dài 3-4 m nối tiếp nhau, rồi chừa một miệng bờ vừa bằng miệng vợt. Công việc còn lại là chỉ ngồi chờ nước thủy triều rút, rươi từ bãi theo dòng nước đổ vào miệng vợt. Cứ đầy vợt thì đổ vào thùng gánh nước, khi đầy cả đôi thùng thì gánh đem đổ xuống khoang xuồng. Gần 2 giờ đồng hồ, mỗi người vớt được ít nhất từ 3-5 đôi thùng rươi đặc sánh.
Nước mắm rươi mà dùng để kho thịt, kho các loài cá biển thì hương vị không hề kém hơn các loại nước mắm danh tiếng được làm từ cá. Đó là chưa nói ưu điểm của nước mắm rươi khi kho thịt lợn màu sắc của thịt đẹp hơn và có mùi thơm nhẹ thật hấp dẫn. Còn món cá kèo kho gợt bằng nước mắm rươi thì không còn chê vào đâu được. Đây là món “độc” của cánh ngư phủ của vùng Duyên Hải mà tôi đã từng được góp phần thưởng thức.
Rươi dùng làm nước mắm để dành cho gia đình ăn trọn cả năm đến kỳ mùa vớt rươi mới. Rươi khi vớt về được cho vào kiệu, pha với muối hột theo “công thức” 6 lít muối với một đôi rươi (khoảng 40-50 kg), rồi để kiệu rươi ra ngoài trời nắng phơi. Công thức làm nước mắm rươi không theo một cơ sở lý luận khoa học nào nhưng nước mắm rươi khi thành phẩm không chê vào đâu được với mùi thơm và độ mặn rất vừa ăn.
Bây giờ, Trà Vinh đang sánh vai cùng các tỉnh thành ở đồng bằng sông Cửu Long để phát triển cùng với xu thế chung của cả nước. Vùng đất Duyên Hải của quê tôi theo đó cũng nổi tiếng với nghề nuôi trồng thủy sản vùng ngập mặn. Nhiều cánh rừng, vùng đất bãi sình láng đã nhường chỗ cho những cánh đồng tôm sú, tôm thẻ chân trắng,… Mất đi nhiều môi trường sống, vào mùa Rươi của quê tôi không còn được cái không khí sôi động, rộn rả như ngày xưa vì sản lượng Rươi không được nhiều như trước.
Tuy có niềm luyến tiếc, nhưng điều bù đắp lại làm tôi cảm thấy vui và tự hào hơn là bây giờ nước mắm Rươi Trà Vinh được nổi tiếng khắp cả nước. Theo xu hướng của xã hội phát triển, nước mắm Rươi của quê tôi giờ đã được những người “nhạy bén’ với thời cuộc nâng tầm nó lên thành một đặc sản chất lượng cao về an toàn thực phẩm, mẫu mã đẹp để phục vụ người tiêu dùng.
Anh Ngô Văn Phương ở thị trấn Duyên Hải, thị xã Duyên Hải là người đã đi tiên phong đưa nước mắm rươi lên đúng “ngôi vị nước mắm vua” của nó. Anh Phương thành lập doanh nghiệp Phong Vinh chuyên sản nước mắm rươi mang thương hiệu “Nước mắm Rươi Long Vinh”.
Anh mạnh dạn đầu tư dây chuyền sản xuất nước mắm theo công nghệ tiên tiến. Nước mắm rươi Long Vinh chế biến cũng theo công thức truyền thống, nhưng nó được đun sôi, để nguội, lược sạch đóng chai trong phòng kín vô trùng trước khi cho xử lí bằng tia cực tím. Cách sản xuất này làm cho nước mắm trong, màu đẹp, sử dụng được lâu và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Là người bản xứ, anh Phương biết rõ nước mắm rươi của quê mình không thua kém bất kỳ nước mắm danh tiếng nào cả nước. Ưu thế của nước mắm rươi là rất giàu độ đạm, được làm theo phương cách truyền thống có mùi thơm nhẹ, độ mặn vừa phải, chỉ cần thêm phần xử lý để đảm bảo tuyệt đối về mặt vệ sinh an toàn thực phẩm, mẫu mã đẹp là sẽ lấy được lòng thực khách. Dám nghĩ dám làm, sau khi đầu tư cơ sở vật chất, máy móc, thành lập doanh nghiệp, anh Phương tổ chức mạng lưới thu mua khi vào mùa rươi xuất hiện.
Anh Phương cho biết, vào mùa rươi anh thu mua của người dân 100.000 đồng/đôi rươi (1 đôi thùng 40 lít) và mỗi năm nguồn nguyên liệu anh thu mua được từ 5 – 7 tấn đủ làm ra từ 10.000 - 12.000 lít nước mắm. Ngay sau khi thương hiệu nước mắm rươi Long Vinh có mặt giới thiệu với người tiêu dùng đã nhanh chóng được ưa chuộng, có mặt trong nhiều siêu thị trong nước. Nước mắm rươi Long Vinh được Sở Công thương tỉnh Trà Vinh hỗ trợ tham gia các phiên hội chợ, xúc tiến thương mại trong và ngoài tỉnh và trở thành thành viên câu lạc bộ đặc sản của tỉnh, được bình chọn là 1 trong số 11 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của tỉnh Trà Vinh.
Theo anh Phương, với số lượng sản xuất mỗi năm từ 10.000 - 12.000 lít nước mắm không đủ để cung ứng cho người tiêu dùng. Không thể mở rộng sản xuất vì nguồn liệu phụ thuộc vào thiên nhiên ban cho.
Điều anh mong nhất hiện nay là người dân ở quê mình cần nâng cao ý thức bảo vệ tốt hệ sinh thái rừng ngập mặn, tích cực trồng và bảo vệ rừng, phát triển nghề nuôi tôm nhưng phải bảo vệ môi trường. Có vậy, môi trường sinh trưởng của rươi được mới đảm bảo, nguồn nguyên liệu đặc sản mới dồi dào, người dân có thêm nguồn thu nhập từ thiên nhiên ban tặng, đặc sản nước mắm rươi Trà Vinh luôn bền vững theo thời gian.