Thích ứng với già hóa dân số: Thanh niên ‘tính kỹ’ chuyện sinh con, nuôi con

“Người trẻ hiện nay gặp rất nhiều áp lực kinh tế khi tính chuyện lập gia đình và sinh con. Một người trẻ phải chi tiêu cho đủ thứ: Nhà ở, chăm sóc sức khỏe, ăn uống, giao tiếp xã hội, giải trí, du lịch, học thêm các kỹ năng mới… Với sinh viên mới ra trường, mức chi tiêu tối thiểu để đảm bảo các nhu cầu cơ bản cũng rơi vào khoảng 10 - 15 triệu đồng/tháng, mà đó vẫn còn là con số khiêm tốn so với nhu cầu thực tế. Nhiều bạn bè tôi vẫn thường bảo nhau: ‘Ngay bản thân mình còn chưa lo xong thì sao dám nghĩ đến chuyện nuôi dạy một đứa trẻ đủ đầy, tốt nhất?’”, chị Ngọc Ánh - Sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội cho hay.

Cũng theo chị Ngọc Ánh, rào cản lớn nhất không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn nằm ở thiếu hụt các chính sách hỗ trợ và dịch vụ chăm sóc trẻ em. “Trên báo chí vẫn thường phản ánh những vụ bạo hành trẻ em đau lòng xảy ra ở các cơ sở trông giữ trẻ. Điều đó khiến nhiều bạn trẻ đặt câu hỏi: ‘Liệu khi gửi con ở trường mầm non hay các điểm trông trẻ, cha mẹ có đủ yên tâm không? Con mình có được học tập, phát triển an toàn ở những môi trường đó không?..’ Đây chính là nỗi băn khoăn lớn khiến nhiều người trẻ do dự trước quyết định lập gia đình, sinh con,” chị Ngọc Ánh nói.

Việc giáo dục về giới, sức khỏe tinh thần và sinh sản cần được đẩy mạnh trong nhà trường, không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà phải giúp người trẻ có kiến thức thực tế, đúng đắn. “Quan trọng nhất, người trẻ cần được cất lên tiếng nói, được tham gia, đóng góp và trở thành chủ thể trong việc truyền thông, xây dựng các đề án liên quan đến quyền tự quyết về sinh sản”, chị Ngọc Ánh bày tỏ.

Trong bối cảnh già hóa dân số đang đặt ra nhiều thách thức cho Việt Nam, việc lắng nghe, tháo gỡ những rào cản mà thanh niên đang đối mặt là bước đi cần thiết để chuẩn bị cho một tương lai bền vững.

Lắng nghe tâm tư của những người trẻ, GS Giang Thanh Long, chuyên gia dân số, giảng viên cao cấp Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, bày tỏ sự đồng cảm trước những lo lắng, băn khoăn của thanh niên hiện nay. Từ góc độ chuyên gia dân số, ông nhấn mạnh, Việt Nam cần có những chính sách mang tính tổng thể, đồng bộ hơn. 

“Chúng ta cần mở rộng chính sách hỗ trợ việc nuôi con, đặc biệt đối với các cặp vợ chồng có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng, đây là nhóm chính sách ‘trúng hai đích’. Sau khi được hỗ trợ nuôi con, các cặp vợ chồng thậm chí còn có thể tham gia sâu hơn vào các chính sách an sinh xã hội như bảo hiểm xã hội”, GS Giang Thanh Long cho biết.

Bên cạnh đó, ông Long cho rằng, cần có những chính sách nhà ở xã hội phù hợp, nhất là để hỗ trợ các cặp vợ chồng gặp khó khăn trong việc tiếp cận nhà ở. Đồng thời, vấn đề bình đẳng giới trong chăm sóc gia đình và tham gia lao động xã hội cũng cần được chú trọng.

“Hiện nay, gánh nặng chăm sóc con cái, người già trong gia đình vẫn phần lớn đặt lên vai phụ nữ. Nếu giải quyết tốt vấn đề này, chúng ta vừa có thể thúc đẩy phụ nữ tham gia lực lượng lao động, vừa tạo điều kiện để nam giới cùng chia sẻ trách nhiệm. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam đang xuất hiện thế hệ được gọi là ‘thế hệ bánh kẹp’, tương tự như tại Trung Quốc, tức là họ cùng lúc phải chăm sóc cha mẹ già và nuôi con nhỏ. Vì vậy, nhiều người trẻ lựa chọn chăm sóc người già trước, trì hoãn hoặc thậm chí từ chối việc sinh con. Đây là điều cần được cân nhắc để có chính sách hỗ trợ phù hợp”, GS Giang Thanh Long phân tích.

Ông Long cũng nhấn mạnh: “Vấn đề là truyền thông để việc sinh con được hiểu là tự nguyện, là niềm vui, chứ không phải nghĩa vụ. Chúng ta cần xóa bỏ quan điểm cho rằng ‘không sinh con là vô trách nhiệm với xã hội’, vì điều đó không đúng. Tôi cho rằng, cần có sự dung hòa giữa các chính sách để vừa khuyến khích sinh con, vừa tôn trọng quyền lựa chọn của mỗi cá nhân”.

Ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam, chia sẻ: “Chúng tôi đã lắng nghe và thấu hiểu rằng nhiều người trẻ hiện nay không thể tạo dựng gia đình như mong muốn, những người thường bị đổ lỗi cho tình trạng mức sinh thấp và phải gánh vác kỳ vọng của xã hội… Truyền thông toàn cầu thường đưa tin rằng phụ nữ và giới trẻ đang “thất bại” trong việc kết hôn và sinh con. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất không nằm ở sự lựa chọn, mà ở việc phụ nữ rất hiếm khi có thể thực hiện quyền sinh sản một cách trọn vẹn và không bị cản trở”.

Trên toàn cầu, hiện có nhiều lựa chọn sinh sản nhờ sự phát triển của các biện pháp tránh thai hiện đại và các tiêu chuẩn quốc tế về giáo dục giới tính toàn diện. Tuy nhiên, hiện tại vẫn chứng kiến những rào cản, kỳ thị, hạn chế và chính sách mang tính định hướng quyết định cá nhân, đặc biệt là đối với phụ nữ và trẻ em gái.

Để đảm bảo quyền lựa chọn sinh sản, cần có một loạt điều kiện chính trị, xã hội và kinh tế phù hợp. Ông Matt Jackson cho rằng, cần giải quyết một cách toàn diện những rào cản mà người dân đang đối mặt, bao gồm: Chăm sóc trẻ chất lượng và giá cả phải chăng - giúp cha mẹ có thể tham gia lực lượng lao động nhiều hơn; công việc tử tế và chi phí nhà ở hợp lý  để người trẻ có thể xây dựng gia đình như kỳ vọng; tiếp cận chế độ nghỉ thai sản và nghỉ làm cha - hiện chỉ phổ biến trong một số lĩnh vực, chưa được áp dụng rộng rãi, đặc biệt trong khu vực phi chính thức. Ngoài ra cần xóa bỏ kỳ thị với nam giới khi họ nghỉ phép để chăm con; thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ trong lực lượng lao động; hỗ trợ cho người lao động đang điều trị vô sinh; đảm bảo sự chia sẻ công bằng trong các công việc nội trợ và chăm sóc trong gia đình…