Khoảng 74% lao động chưa qua đào tạo
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, đến quý II/2021, lực lượng lao động Việt Nam từ 15 tuổi trở lên của cả nước là 51,1 triệu người, trong đó lực lượng lao động qua đào tạo có văn bằng, chứng chỉ chiếm 26,1%. Như vậy, số lao động chưa qua đào tạo có văn bằng chứng chỉ, chưa được công nhận trình độ (kỹ năng, đào tạo) là 73,9%... theo đó bộ phận lao động này sẽ phải làm việc ở khu vực công việc giản đơn, năng suất thấp. Số doanh nghiệp thâm dụng lao động chưa đào tạo kỹ năng, hoặc kỹ năng thấp còn nhiều. Trong cơ cấu đào tạo, trình độ cao đẳng, trung cấp còn thấp. Kỹ năng, tay nghề, ngoại ngữ của lao động Việt Nam còn thấp so với lao động trong khu vực và thế giới, đây là rào cản trong tiếp cận thị trường lao động 4.0. Đây cũng sẽ là rào cản khi thực hiện công cuộc chuyển đổi số.
Đào tạo kết hợp giữa lý thuyết và thực hành tại các trường nghề.
Điều này đòi hỏi Việt Nam phải nhanh chóng phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề, góp phần nâng cao năng suất lao động và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia trong tình hình mới.
Hiện, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp đang tập trung xây dựng đề án "Nâng cao kỹ năng lao động Việt Nam" theo yêu cầu tại Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 20/5/2021 về chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Ông Nguyễn Chí Trường, Vụ trưởng Kỹ năng nghề cho hay: Đề án nhằm phát triển nâng tầm kỹ năng và năng lực hành nghề người lao động Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, phát triển các kỹ năng cơ bản, nền tảng cho người lao động.
Đồng thời, hình thành đội ngũ lao động tương lai có tính chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa, thích ứng linh hoạt và sáng tạo đáp ứng nhu cầu tìm việc làm, tự tạo việc làm bền vững, chuyển đổi và thăng tiến nghề nghiệp dựa vào kỹ năng và năng lực hành nghề, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả lao động, tăng năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế trong tình hình mới.
Đối tượng chính mà dự án hướng tới là người lao động ở các giai đoạn phát triển nghề nghiệp khác nhau, tập trung các giải pháp xác định và bù đắp sự thiếu hụt kỹ năng của người lao động nhằm giảm chi phí, thời gian đào tạo, từ đó tăng hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng, năng lực hành nghề cho người lao động đáp ứng yêu cầu ngày càng tăng của thị trường lao động.
Theo tính toán, thị trường lao động trong mô hình tăng trưởng mới ở Việt Nam đến năm 2025 có 66 triệu người, trong đó, 75% làm việc trong khu vực công nghiệp, dịch vụ. Đây sẽ là thị trường lao động hiện đại với nhiều ngành nghề mới, đòi hỏi người lao động phải có kỹ năng mới.
Một số nghiên cứu thị trường lao động trong trung hạn cho thấy, trong 10 đến 15 năm tới, do tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ 4, của tự động hóa và trí tuệ nhân tạo, sẽ có một phần ba công việc hiện tại thay đổi và cần khoảng 1,5 triệu nhân lực công nghệ số. Số lao động trong nông nghiệp sẽ giảm xuống và lao động có bằng cấp, chứng chỉ đến năm 2030 phải đạt khoảng 40%.
Từ góc độ doanh nghiệp tuyển dụng lao động, ông Trần Ước, Giám đốc điều hành Công ty thiết bị Hương Xuân chia sẻ: Từ mô hình công ty, chúng tôi chỉ cần 30% học trình độ học đại học, trên đại học; còn lại 70% là cần lao động có tay nghề để thực hiện các công việc theo yêu cầu của khách hàng. Nay do dịch bệnh và áp dụng công nghệ thông tin, số lao động chúng tôi cần thêm mỗ số kỹ thuật nên hoặc là cử lao động đi đào tạo nâng cao hoặc là tuyển mới lao động mới với yêu cầu kỹ năng mới.
Phát triển trường chất lượng cao
Theo đánh giá của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (GDNN), Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTBXH), nhằm chuẩn bị nguồn nhân lực có trình độ, kỹ năng tay nghề cao, bên cạnh đào tạo nghề đại trà, Bộ đã chủ trương phát triển các ngành nghề đào tạo chất lượng cao, trường nghề chất lượng cao.
Một số học sinh, sinh viên chuẩn bị thi tay nghề được doanh nghiệp đưa ra nước ngoài đào tạo kỹ năng tay nghề theo chuẩn quốc tế. Ảnh: CTV
Hiện cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tác động lớn đến nền kinh tế kinh tế nói chung và hệ thống GDNN nói riêng. Việc tái cơ cấu lại các cơ sở, hình thành mạng lưới các trường chất lượng cao, thành lập các trung tâm nghề xuất sắc, các Viện nghiên cứu và thực hành… được coi là một trong những thay đổi mang tính đột phá góp phần vào thành công của hệ thống giáo dục nghề nghiệp của các nước phát triển.
Do vậy, Việt Nam cũng nằm trong xu thế hình thành mạng lưới trường nghề chất lượng cao trong quá trình thực hiện khi thực hiện cơ cấu lại hệ thống các trường nghề. Quá trình này giúp đào tạo nhân lực tay nghề cao, từng bước đáp ứng yêu cầu của thị trường; nâng cao năng lực đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý GDNN.
Ông Đinh Xuân Thành, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Tổng cục GDNN cho hay, mô hình trung tâm đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao dự kiến được xây dựng với mục tiêu đào tạo nhân lực chất lượng cao. Việc thành lập 3 trung tâm quốc gia này sẽ trên cơ sở đầu tư, cấu trúc lại 3 trường cao đẳng của Bộ LĐTBXH gồm: Trường CĐ nghề Kỹ thuật công nghệ (tại TP Hà Nội), Trường CĐ Kỹ nghệ Dung Quất (trụ sở tại tỉnh Quảng Ngãi) và Trường CĐ Kỹ nghệ II (trụ sở tại TPHồ Chí Minh). 3 trung tâm này được đặt trong mạng lưới trường cao đẳng chất lượng cao, có tính chất dẫn dắt, lan tỏa trong hệ thống GDNN; đổi mới công nghệ và kỹ thuật số, thúc đẩy sáng tạo và đi đầu trong phương pháp thiết kế và chuyển giao các chương trình giảng dạy mới.
Cùng với đó, đến năm 2025, Việt Nam sẽ có 70 trường cao đẳng chất lượng cao, trong đó 40 trường tiếp cận trình độ các nước ASEAN 4, có 3 trường tiếp cận các nước phát triển trong G20. Đến năm 2030, hình thành thêm 3-5 trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao, đồng thời có 90 trường chất lượng cao...
Bên cạnh đó, Trung tâm Quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao này được kỳ vọng sẽ cung cấp các kỹ năng chất lượng cao theo quan điểm học tập suốt đời, thúc đẩy nghiên cứu và sự đổi mới. Điều này có thể cho phép GDNN trở nên hấp dẫn hơn, đáp ứng, bao trùm và có sự gắn kết.
Mô hình trường chất lượng cao từ các nước phát triển cũng đã cho thấy tính dẫn dắt và định hướng kỹ năng nghề mới. Chia sẻ về mô hình trung tâm đào tạo thực nghề của trường chất lượng cao tại Đức, ông Juergen Hartwig - Giám đốc Chương trình đổi mới Đào tạo nghề Việt Nam Giz khuyến nghị,: Các cơ sở đào tạo nghề Việt Nam gắn đào tạo lý thuyết và thực hành theo nhu cầu ở mọi trình độ và loại hình; Đào tạo nâng cao cho đội ngũ giáo viên GDNN và cán bộ đào tạo tại doanh nghiệp (cả thực hành và phương pháp sư phạm).Đồng thời đào tạo theo hình thức hợp tác, đào tạo nâng bậc kỹ năng cho người lao động về công nghệ, kỹ năng kỹ thuật số và kỹ năng chuyển đổi.
Còn TS. Sabrina Loi, Giám đốc, Bộ phận Chất lượng cao và Hợp tác quốc tế của ITE, Singapore cho biết nước này xây dựng mô hình “One system ITE, Three colleges – Một hệ thống, ba trường cao đẳng” được hình thành tư sự hỗ trợ của các Bộ, ngành và doanh nghiệp với chương trình đào tạo từ 2-4 năm và người học có thể tiếp tục học cao hơn ở trình độ đại học hoặc có thể đi làm việc. Bên cạnh đó, hệ thống ITE cũng triển khai đào tạo thường xuyên (vừa học và làm) để phát triển kỹ năng học liên tục. Mô hình này cũng đang thu hút nhiều học sinh Việt Nam đến học.
“Quá trình đạo tạo gắn với kỹ năng nghề với kỹ năng mềm; thực hành tại doanh nghiệp, nhất là mô hình doanh nghiệp nhỏ và vừa để làm quen thực tế. Mô hình đào tạo chất lượng ITE được tiếp thu từ Đức và Thụy Sỹ nhưng cũng được điều chỉnh cho phù hợp với thực tế tại Singapore. ITE có sự hợp tác với hơn 3.000 doanh nghiệp nên có nhiều cơ hội cho học sinh thực hành”, bà Sabrrina Loi cho biết.
Hệ thống máy tiện CNC có trị giá đầu tư hàng tỷ đồng được đầu tư cho một số các trường nghề trong thời gian qua. Ảnh: XC
Cùng với chương trình đào tạo chất lượng cao, Tổng cục GDNN cũng đang được Nhà nước giao triển khai chương trình “Đào tạo, đào tạo lại nâng cao kỹ năng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4”. Chương trình hướng tới đào tạo các ngành nghề mới và các kỹ năng nghề mới ưu tiên cho các lĩnh vực công nghệ thông tin, công nghệ mới, công nghệ cao, các kỹ năng tương lai đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Số lượng người học được đào tạo ít nhất ở mỗi ngành, nghề/trình độ là 120 người. Tổng số người học tham gia đào tạo thí điểm khoảng 4.800 người.
Ông Vũ Xuân Hùng, Vụ trưởng Vụ Đào tạo chính quy, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, cho biết: "Tổng cục đang tiến hành nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng kỹ năng của người lao động tại các doanh nghiệp theo các lĩnh vực, ngành, nghề chịu tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 để nhanh chóng xây dựng các chương trình đào tạo và đào tạo lại. Dự kiến, 20 nghề sẽ được lên chương trình trong năm nay và sang năm 2022 bắt đầu tuyển sinh.
Theo khảo sát của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, 6 nghề đang là xu hướng, sẽ được đào tạo chính quy trình độ cao đẳng, trung cấp gồm: Giải pháp blockchain, kết nối hệ thống robot, kết nối vạn vật, trang trại số, bảo mật dữ liệu, in 3D. Bên cạnh đó, một số nghề khác theo hướng cập nhật, nâng cao đáp ứng công cuộc chuyển đổi số như: Công nghệ thông tin, điện tử viễn thông, điện - điện tử, tự động hóa, các nhóm ngành nghề như công nghiệp chế biến, thiết bị y tế, dịch vụ vận tải - logistics, du lịch dịch vụ, dệt may - giày da, nông nghiệp công nghệ cao, lâm nghiệp, ô tô, cơ khí nông nghiệp, năng lượng mới và năng lượng tái tạo và một số ngành nghề khác.
"Sau khi khảo sát, trường cao đẳng trung cấp và doanh nghiệp sẽ cùng phối hợp tuyển sinh đào tạo các ngành nghề mà thị trường cần này theo hình thức đặt hàng và sẽ được doanh nghiệp nhận sau khi ra trường", ông Vũ Xuân Hùng cho biết.
Thực tế từ cơ sở cho thấy, đào tạo nghề chất lượng cao thu hút nhiều học sinh theo học, theo ông Nguyễn Thanh Hải, Hiệu trưởng trường Cao đẳng nghề An Giang, trường là 1 trong 11 trường tham gia vào chương trình "Đổi mới Đào tạo nghề Việt Nam" của Tổ chức hợp tác phát triển Đức mà trường đang triển khai chương trình đào tạo ngành Cơ điện tử theo chuẩn Đức. Với sự hỗ trợ của chuyên gia Đức, đào tạo cán bộ giảng dạy, đầu tư trang thiết bị thực hành hiện đại, Cơ điện tử sẽ là ngành đào tạo trọng điểm của trường, từ đó nâng dần chất lượng đào tạo nghề của nhà trường theo hướng đạt chuẩn quốc tế. Vì lý do này mà nghề cơ điện tử rất thu hút học sinh theo học. Các trường nghề điểm ở từng vùng đều mong muốn tham gia chương trình đào tạo chất lượng cao, đào tạo kỹ năng nghề mới để đáp ứng nhu cầu lao động phát triển kinh tế của từng vùng và thị trường việc làm chung trong nước và cả khu vực, quốc tế.
Hiện cả nước có 1.909 cơ sở GDNN: 409 trường cao đẳng, 442 trường trung cấp; 1.058 trung tâm Giáo dục nghề nghiệp (GDNN). Năm 2020 cả nước tuyển sinh khoảng 2,28 triệu người, đạt 100,9% kế hoạch; trong đó, tuyển sinh trình độ trung cấp, cao đẳng khoảng 580 nghìn người; tuyển sinh trình độ sơ cấp và các hình thức đào tạo nghề nghiệp khác khoảng 1,7 triệu người. Tốt nghiệp theo các trình độ đào tạo khoảng 2,19 triệu người, đạt mục tiêu đề ra, trong đó: tốt nghiệp cao đẳng và trung cấp khoảng 510 nghìn người; sơ cấp và các chương trình đào tạo nghề nghiệp khác khoảng 1,68 triệu người.
Bài cuối: Đem lại khả năng thích ứng