Thưa ông, thời gian gần đây, nhiều vụ việc thanh thiếu niên bị lừa đảo, thậm chí “bắt cóc online” qua mạng đã xảy ra khiến dư luận đặt câu hỏi: Phải chăng, đằng sau những vụ việc đau lòng này là một chuỗi “đứt gãy” trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái? Khi mạng xã hội đang có sức hút mạnh mẽ, người trẻ sẵn sàng tâm sự với người lạ trên mạng, thay vì chia sẻ với người thân trong gia đình. Ông suy nghĩ như thế nào về vấn đề này?
Thực tế này cho thấy những khoảng trống đáng lo ngại trong mối quan hệ tại nhiều gia đình hiện nay. Mạng xã hội, với sức hút, ảnh hưởng đã và đang trở thành “người bạn” dễ tiếp cận hơn với nhiều thanh thiếu niên. Các em sẵn sàng tâm sự với người lạ trên mạng, vì ở đó, các em cảm thấy được lắng nghe và không bị phán xét. Trong khi ở gia đình, đôi khi cha mẹ vì bận rộn, vì áp lực cuộc sống hoặc chưa thực sự hiểu tâm lý lứa tuổi teen, đã vô tình tạo ra những rào cản vô hình.
Những vụ "bắt cóc online" khiến nhiều người suy ngẫm về những khoảng trống giữa cha mẹ và con cái.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên. Trước hết, vì bạn trẻ không tin rằng bố mẹ sẽ hiểu, sợ bị la mắng, bị cắt mạng, bị cấm dùng điện thoại, những thiết bị, công cụ đang trở thành "không khí để thở”. Các bạn trẻ cũng sợ bị đánh giá, quy chụp là “dại dột”, “thiếu suy nghĩ”, “bị dụ dỗ là đúng rồi”... và thay vì tìm đến người thân, các em tìm đến những người “biết lắng nghe”, dù đó là một tài khoản ảo, nickname lạ hay một gương mặt không quen trên màn hình.
Tôi từng phỏng vấn một nữ sinh 17 tuổi sau khi em bị lừa 15 triệu đồng vì tin vào lời hứa “giúp xin việc part-time online”. Em chia sẻ: “Chú ơi, con không dám nói với bố mẹ. Con sợ bố đánh. Mà nếu con nói, chắc mẹ lại bảo: "Tao đã bảo đừng dùng mạng nhiều, giờ thấy chưa?". Nghe xong, tôi lặng người. Không phải vì em ngốc, mà vì gia đình em đã trở thành nơi để em phải giấu giếm, không phải nơi để em được chia sẻ...
Mạng xã hội không phải là nguyên nhân gốc rễ, chỉ làm lộ ra những vết nứt đã tồn tại từ lâu: Thiếu kết nối, thiếu thấu hiểu, thiếu không gian an toàn để các bạn trẻ được sai và được tha thứ...
Theo chuyên gia, tại sao các em học sinh, sinh viên lại có xu hướng chia sẻ với người lạ trên mạng, thậm chí là tin tưởng tuyệt đối và không tìm đến cha mẹ, người thân để xin lời khuyên hoặc giúp đỡ?
Có 3 lý do chính: Người lạ trên mạng… biết “diễn”. Các đối tượng lừa đảo hiện nay không còn là những kẻ thô kệch, viết sai chính tả, xưng “tao - mày”. Họ theo dõi tâm lý tuổi teen, dùng ngôn ngữ “cool ngầu”, “hiểu đời”, “biết cảm thông”. Họ nói: “Anh hiểu em lắm, tuổi này ai chẳng buồn, ai chẳng cô đơn”... những câu nói đơn giản, nhưng có thể đánh sập hàng rào tâm lý của một đứa trẻ đang cảm thấy lạc lõng.
Người trẻ dễ bị "mủi lòng" trước những tin nhắn bày tỏ sự quan tâm của các đối tượng xấu trên không gian mạng.
Tôi từng đọc tin nhắn của một đối tượng lừa đảo gửi cho một nữ sinh lớp 11: “Em không cần phải mạnh mẽ trước mặt ai cả. Với anh, em có thể khóc, có thể yếu đuối. Anh ở đây vì em”. Câu nói này, nếu so sánh với một cuộc nói chuyện thường ngày giữa bố mẹ và con: “Học hành thế nào? Thi được mấy điểm? Đừng suốt ngày cắm mặt vào điện thoại!”... Rõ ràng, ai là người “hiểu” hơn?
Mạng xã hội là thế giới mà các em làm chủ. Ở nhà, các em thường bị quản lý, nhắc nhở, giáo huấn. Nhưng trên mạng, các em có thể tự do thể hiện, được khen, được yêu mến, được theo dõi. Đó là nơi các em cảm thấy được công nhận. Và khi một người lạ đột nhiên xuất hiện, khen em “xinh”, “tâm hồn đẹp”, “biết suy nghĩ”, đó là những liều “doping tinh thần” cực mạnh, đặc biệt với những em thiếu sự động viên từ gia đình.
Sự cô đơn trong chính mái nhà. Nhiều gia đình hiện đại, cha mẹ bận rộn, con cái lớn lên giữa những bữa cơm không ai nói chuyện, giữa những căn phòng mỗi người một điện thoại. Các em không “bỏ nhà” để đến mạng xã hội, các em chạy trốn vào đó vì cảm giác không ai lắng nghe mình. Khi có ai đó bất ngờ “nghe”, “hiểu”, “quan tâm”, dù là ảo, các em cũng sẵn sàng tin vì đó là điều em thiếu nhất.
Trong các vụ việc gần đây, phần lớn nạn nhân là thanh thiếu niên, những người còn thiếu kinh nghiệm và thiếu kỹ năng xử lý tình huống… Theo chuyên gia, gia đình và nhà trường cần làm gì để trang bị kiến thức, kỹ năng phòng tránh cho các bạn trẻ, để có đủ “sức đề kháng số” trước những chiêu trò ngày càng tinh vi. Đặc biệt, lời khuyên cho những phụ huynh đang bối rối trong việc “kéo gần khoảng cách”, làm bạn và là chỗ dựa tin cậy với con cái trong thời đại số?
Tôi xin chia làm 3 phần: Giáo dục, kết nối và làm gương. Nhà trường cần đưa “giáo dục kỹ năng số” vào chương trình chính khóa. Không thể chỉ dạy Toán - Lý - Hóa… rồi bảo: “Các em tự tìm hiểu mạng xã hội”. Cần có những buổi học thực hành: “Làm sao biết một người lạ đang lừa mình?”, “Tin nhắn nào là dấu hiệu của bắt nạt, dụ dỗ?”, “Khi bị đe dọa trên mạng, em nên làm gì?”...
Chia sẻ, tạo dựng niềm tin và trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc cho con chính là 'lá chắn' hiệu quả nhất giúp trẻ chống lại tội phạm mạng.
Gia đình cần chuyển từ “giáo huấn” sang “đồng hành”. Đừng chỉ nói: “Không được dùng điện thoại!” hãy nói: “Con dùng điện thoại bao lâu một ngày? Con thích nội dung nào? Con có gặp điều gì khiến con buồn không?”
Ở mỗi gia đình hiện nay thường dùng bữa cơm tối để cập nhật tình hình “mạng xã hội”, trao đổi mạng xã hội đang có gì và bình luận, đưa ra quan điểm. Chẳng có đúng sai, không ai phán xét, chỉ là chia sẻ, bày tỏ quan điểm cá nhân.
Do đó, các bậc cha mẹ đừng sốt ruột, đừng “hơi tí là sửng cồ lên”. Hãy bình tĩnh, vì còn nhiều thời gian bên con... Nhờ vậy, các con không ngại bày tỏ suy nghĩ, quan điểm; thậm chí, các bậc phụ huynh còn phải ngỡ ngàng và tâm đắc trước những suy nghĩ của con trẻ.
Không nên cấm con trẻ dùng mạng xã hội, nhưng đồng hành, cùng xem nội dung, bình luận, thậm chí theo dõi không phải để giám sát, mà để hiểu. "Có lần con gái tôi bảo: 'Bố ơi, con thấy một anh nhắn tin cho bạn con, nói muốn làm bạn trai, nhưng ảnh đại diện giống y chang người trong clip cảnh báo lừa đảo bố từng cho xem'. Tôi chỉ mỉm cười: 'Con giỏi lắm… Đó chính là ‘sức đề kháng số’”.
Gia đình là nơi các em luôn được thấu hiểu và đón nhận, kể cả khi mắc lỗi.
Bên cạnh đó, cha mẹ cần làm gương, đừng chỉ dạy con, hãy tự thay đổi. Nhiều bậc phụ huynh phàn nàn: “Con suốt ngày dán mắt vào điện thoại!”, nhưng chính họ cũng vậy. Bữa cơm, cả nhà im lặng, mỗi người một điện thoại. Vậy làm sao đòi hỏi con “giao tiếp”?
Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ: Tắt điện thoại khi ăn tối, cùng con xem một bộ phim, đi dạo, đi cà phê, đi xe đạp. Hãy để con thấy: Bố mẹ cũng có thể “cool” và “hiểu mình”, chứ không chỉ có người lạ trên mạng mới làm được điều đó.
Mạng xã hội hiện nay đã trở thành một phần tất yếu của thời đại, nhưng mỗi gia đình có thể xây một “hệ miễn dịch tinh thần” cho con trẻ bằng tình yêu thương không điều kiện, sự lắng nghe chân thành và kiến thức được trang bị đúng cách. Vấn đề không phải là “con cái xa cha mẹ”, mà là cha mẹ có còn là chỗ dựa, hay đã trở thành… một phần áp lực? Một đứa trẻ có thể bị lừa trên mạng, nhưng sẽ không bao giờ giấu bố mẹ nếu trong gia đình mình, các em luôn được đón nhận, dù có lỗi sai...
Xin trân trọng cảm ơn chuyên gia!