Hỗ trợ trẻ em khuyết tật: Truyền thông phải là sợi dây kết nối giữa chính sách và trái tim cộng đồng   

Thưa ông, trong thời gian qua, công tác truyền thông, giáo dục và vận động xã hội để hỗ trợ trẻ em khuyết tật về mọi mặt đã được quan tâm, đẩy mạnh. Xin ông chia sẻ những kết quả trong công tác này?

Ngày nay, công tác truyền thông đóng vai trò hết sức quan trọng trong mọi lĩnh vực. Trong thực hiện Đề án này, chúng tôi rất trú trọng và tăng cường triển khai thực hiện công tác truyền thông, giáo dục và vận động xã hội, đây cũng là hoạt động được tăng cường theo quy định của Luật Trẻ em và Quyết định 1438/QĐ-TTg, nhằm thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi và trách nhiệm của các cấp, các ngành trong công tác hỗ trợ trẻ em khuyết tật (TEKT). 

Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (trước đây) giữ vai trò chủ trì, đã phối hợp với các bộ, ngành liên quan và địa phương thực hiện tốt công tác truyền thông giáo dục về công tác chăm sóc TEKT. Truyền thông thực hiện cả trung ương và các địa phương bằng các hình thức, các phương tiện để tuyên truyền, vận động các cấp, các ngành và cộng đồng để hỗ trợ cho TEKT.

Trong giai đoạn vừa qua, các tài liệu hướng dẫn chuyên môn, kỹ thuật, tài liệu truyền thông, hàng chục tờ rơi mẫu, phim tài liệu, clip truyền thông, tọa đàm, hàng trăm bài báo đã được xây dựng và phát hành tới các địa phương. Tổ chức tập huấn cho hơn 1400 cán bộ cấp tỉnh, 500 lượt cán bộ các Hội, 160.000 lượt cán bộ các cấp, các ngành các nhà cung cấp dịch vụ, trên 1000 lượt cha mẹ, người chăm sóc trẻ em khuyết tật đã được tiếp cận, tập huấn nâng cao nhận thức, kiến thức, kỹ năng về bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em khuyết tật tại cộng đồng. 

Nhờ đó, nhận thức của cán bộ làm công tác bảo vệ trẻ em, cha mẹ và xã hội đã tăng lên rõ rệt. Sự chuyển biến tích cực thể hiện qua việc công tác chăm sóc, hỗ trợ, tiếp cận thông tin và thực hiện can thiệp để TEKT tiếp cận dịch vụ ngày càng được chú trọng và đạt hiệu quả hơn trong thời gian qua.

Theo ông, bài học mà những nhà quản lý, lãnh đạo địa phương và nhất là các cán bộ cơ sở cần lưu ý trong công tác truyền thông, giáo dục và vận động xã hội để hỗ trợ trẻ em khuyết tật là gì? 

Công tác truyền thông và vận động xã hội không phải là một chiến dịch ngắn hạn, mà là một quá trình kiên trì. Nhà quản lý cần có tầm nhìn chiến lược, nhưng cán bộ cơ sở thực thi phải có cái tâm và kỹ năng kết nối khéo léo để huy động được sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội cho công tác này.

Thay vì truyền thông chung chung, chúng ta cần cá nhân hóa nội dung. Thông điệp truyền thông ngắn gọn, cụ thể, rõ ràng, tính thuyết phục cao và dễ nhớ. Phải làm cho xã hội hiểu rằng, hỗ trợ TEKT là thực thi quyền con người, quyền TEKT, không phải ban ơn. Với gia đình, cần tập trung vào tư vấn kỹ năng chăm sóc tại nhà, giúp họ vượt qua mặc cảm để trở thành những "chuyên gia" đầu tiên đồng hành cùng con. Các địa phương cần chủ động xây dựng các mô hình cung cấp dịch vụ dài hạn hoặc đào tạo nhân lực. Cán bộ cơ sở phải là cầu nối đưa dịch vụ tới đối tượng trẻ em.

Trong kỷ nguyên số, bài học lớn nhất là "không để thông tin bị nghẽn". Sử dụng mạng xã hội, podcast, và các nền tảng số để tiếp cận nhóm đối tượng trẻ. Xây dựng kho học liệu điện tử về giáo dục đặc biệt để cán bộ xã, phường và phụ huynh có thể tra cứu mọi lúc, mọi nơi. Đây là cách truyền thông mang tính hỗ trợ trực tiếp và thiết thực nhất. 

Cần phát huy vai trò "Thủ lĩnh cộng đồng" và mạng lưới cơ sở. Cán bộ cơ sở không thể làm việc đơn độc. Bài học từ các địa phương thành công là việc huy động được sự tham gia của những người có uy tín, các tổ chức đoàn thể (Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên) và chính những người khuyết tật thành đạt. Sự thay đổi nhận thức bền vững nhất luôn bắt đầu từ những tương tác trực tiếp tại cấp cơ sở, "mưa dầm thấm lâu" thông qua các buổi sinh hoạt cộng đồng.

Vậy theo ông, đâu những yếu tố nào đang là rào cản đối với công tác truyền thông, giáo dục và vận động xã hội  nhằm chuyển đổi hành vi để hỗ trợ trẻ em khuyết tật? 

Phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, mặc dù chúng ta đã có nhiều nỗ lực, đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, nhưng công tác truyền thông, vận động xã hội vẫn đang vấp phải một số rào cản sau đây:
Thứ nhất, sự kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn tồn tại, nhiều người vẫn nhìn nhận TEKT qua lăng kính "từ thiện", "lòng thương hại", thay vì cách tiếp cận dựa trên "quyền". Điều này khiến TEKT khó tiếp cận dịch vụ, gia đình có tâm lý mặc cảm, tự ti, dẫn đến việc giấu con, không cho trẻ tiếp cận sớm với các dịch vụ can thiệp và giáo dục hòa nhập.

Thứ hai, cán bộ làm công tác trẻ em tại cấp cơ sở (xã, phường) thường xuyên biến động và phải kiêm nhiệm nhiều việc. Đội ngũ này thiếu kỹ năng truyền thông tư vấn chuyên sâu và kiến thức về các loại hình khuyết tật khác nhau. Việc truyền thông hiện nay vẫn thiên về "phổ biến văn bản" hơn là "thay đổi hành vi", dẫn đến thông tin không chạm được tới cảm xúc và nhận thức của người dân.

Thứ ba, nội dung truyền thông còn khô khan, nặng về lý thuyết và chưa tận dụng tối đa lợi thế của chuyển đổi số. Chúng ta thiếu các chiến dịch truyền thông đa phương tiện mạnh mẽ, các nội dung sáng tạo trên mạng xã hội (TikTok, Facebook, YouTube) phù hợp với giới trẻ. Trong khi đó, các kênh truyền thông truyền thống (loa phát thanh, tờ rơi) đang giảm dần hiệu quả tiếp cận đối với các gia đình trẻ.

Thứ tư, nguồn kinh phí cho công tác truyền thông, giáo dục thường bị xem là "thứ yếu" so với các hoạt động hỗ trợ trực tiếp. Hầu hết các hoạt động vận động xã hội hiện nay vẫn phụ thuộc vào các dự án ngắn hạn của các tổ chức quốc tế hoặc phi chính phủ. Khi dự án kết thúc, các hoạt động này cũng dừng lại, không tạo được dòng chảy thông tin liên tục và bền vững để thay đổi hành vi xã hội một cách triệt để.

Các rào cản này tạo thành một "vòng xoáy", khiến nỗ lực của chúng ta đôi khi chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Để phá vỡ những rào cản này, không chỉ cần sự đầu tư của ngân sách, mà cần một chiến lược truyền thông thông minh hơn, nhân văn hơn và dựa trên nền tảng công nghệ số.

Một trong những chức năng của Cục Bà mẹ và Trẻ em là bảo vệ trẻ em, chăm sóc, phát triển toàn diện trẻ em, xin ông cho biết, thời gian tới, Cục sẽ có những giải pháp gì để công tác truyền thông-giáo dục chuyển đổi hành vi để hỗ trợ trẻ em nói chung và nhất là TEKT nói riêng đạt được hiệu quả hơn?

 Với trọng trách là cơ quan tham mưu và thực thi chính sách về trẻ em, chúng tôi xác định truyền thông là lĩnh vực quan trọng, nhất là đối với TEKT. Trong thời gian tới, Cục Bà mẹ và Trẻ em sẽ tập trung vào một số các giải pháp truyền thông nhằm mục tiêu cốt lõi không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin, mà còn hỗ trợ TEKT hòa nhập.

Chúng ta không thể tiếp cận thế hệ trẻ và các phụ huynh hiện đại bằng những tờ rơi khô khan mà cần sáng tạo nội dung như: Sản xuất các video ngắn, podcast và chiến dịch truyền thông trên các nền tảng xã hội Facebook, TikTok, YouTube. Những câu chuyện thực tế về nghị lực của TEKT và các tấm gương hỗ trợ điển hình sẽ tạo ra sự lan tỏa cảm xúc mạnh mẽ. Phát triển nền tảng cung cấp kiến thức chăm sóc, can thiệp sớm và kết nối dịch vụ hỗ trợ trẻ em khuyết tật ngay trên điện thoại thông minh.

Đồng bộ các chiến dịch truyền thông quốc gia nhằm xóa bỏ định kiến: Truyền thông giúp xã hội hiểu rằng TEKT có đầy đủ quyền được học tập, vui chơi và phát triển. Xây dựng bộ tiêu chuẩn về "Ngôn ngữ hòa nhập", nhằm hướng dẫn báo chí và cộng đồng sử dụng thuật ngữ nhân văn, không gây tổn thương hoặc kỳ thị.

Gia đình là pháo đài đầu tiên bảo vệ trẻ: Triển khai các chương trình tập huấn kỹ năng "Biến cha mẹ thành người thầy, người bạn". Khi cha mẹ tự tin và có kỹ năng, họ sẽ là những người truyền thông hiệu quả nhất để cộng đồng xung quanh thay đổi thái độ đối với con em mình.

Tận dụng sức mạnh của các tổ chức chính trị - xã hội và người có tầm ảnh hưởng: Đào tạo chuyên sâu cho mạng lưới y tế thôn, bản về kỹ năng tư vấn, vận động, truyền thông trực tiếp (vận động cá nhân). Phối hợp với các nghệ sĩ, người nổi tiếng (KOLs) để thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức, tạo hiệu ứng tích cực và thu hút sự chú ý của dư luận xã hội. 

Phối hợp với ngành Giáo dục để truyền thông ngay trong học đường: Giáo dục trẻ em không khuyết tật về sự thấu hiểu, sẻ chia thông qua các hoạt động ngoại khóa, trò chơi tương tác. Xây dựng các không gian vui chơi hòa nhập tại cộng đồng, nơi TEKT và trẻ em bình thường có thể cùng chơi đùa, xóa nhòa mọi khoảng cách.

Để trẻ em khuyết tật thực sự được "hòa nhập với thế giới trẻ thơ", truyền thông phải là sợi dây kết nối giữa chính sách và trái tim cộng đồng. Cục sẽ kiên trì mục tiêu xây dựng một môi trường xã hội mà ở đó, khuyết tật không còn là rào cản đối với sự phát triển toàn diện của các em.

Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của ông!