Cách đánh giá nhân tài dựa trên giá trị thực tế của kết quả nghiên cứu cho xã hội

Cách đánh giá nhân tài dựa trên hiệu quả thực tế

Giới thiệu tới cộng đồng những nhà khoa học, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết: "Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 tháo gỡ căn bản các điểm nghẽn để khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo đi vào cuộc sống. Đồng thời, cách đánh giá nhân tài cũng thay đổi. Chúng tôi không dựa trên học hàm, học vị, mà dựa trên giá trị thực tế của kết quả nghiên cứu. Một nhà khoa học xuất sắc là người có công trình tạo ra tri thức mới, giá trị kinh tế hoặc lợi ích xã hội. Thậm chí, một nhà sáng chế không chuyên nhưng tạo ra sản phẩm hữu ích cũng sẽ được ghi nhận, hỗ trợ".

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 quy định: Các đề tài nghiên cứu do ngân sách nhà nước hỗ trợ sẽ tự động giao 100% quyền sở hữu cho tổ chức chủ trì.

Điều này áp dụng bình đẳng cho cả doanh nghiệp công lập và tư nhân. Các đơn vị có quyền tự đăng ký sở hữu trí tuệ, toàn quyền thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Trước đây, mọi kết quả nghiên cứu đều phải nộp lại cho Nhà nước như “tài sản công” và bị lưu trữ. Chính sách mới tháo gỡ nút thắt này, tạo điều kiện để khoa học thực sự đi vào đời sống.

Song song đó, cơ chế tài chính cũng được điều chỉnh mạnh mẽ. Trong Luật Thuế doanh nghiệp quy định tất cả chi cho nghiên cứu phát triển, đổi mới sáng tạo đều được khấu trừ thuế. Thậm chí với lĩnh vực trọng điểm, mức thưởng có thể lên tới 200%.

Bên cạnh đó, thủ tục hành chính cũng được rút gọn. Minh chứng là Nghị quyết 193 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được xây dựng trong 7 ngày, thay vì 6 tháng như thông thường.

Dù nhanh nhưng vẫn đủ 7 bước và Nghị quyết được thông qua là một điểm đáng chú ý. Điều này chứng minh bộ máy quản lý nhà nước hoàn toàn có thể thúc đẩy, đơn giản hóa thủ tục và tăng tốc để giải quyết vấn đề của cuộc sống. Khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số đang được quan tâm một cách toàn diện, tuyệt đối.

Thay đổi cách phân bổ kinh phí

Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho biết: “Một trong những đổi mới quan trọng là cơ chế ưu đãi thuế. Trong Luật Thuế doanh nghiệp, mọi khoản chi cho nghiên cứu, phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo đều được khấu trừ. Đặc biệt, đối với công nghệ trọng điểm, mức khấu trừ có thể lên tới 200%. Ngoài ra, chúng tôi triển khai các chính sách đồng bộ: Miễn thuế thu nhập cá nhân cho nguồn thu từ hoạt động R&D, miễn thuế nhập khẩu trang thiết bị nghiên cứu, và lần đầu tiên cho phép hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm bằng ngân sách nhà nước, giao các đơn vị chuyên nghiệp quản lý”.

Đặc biệt, thay vì chỉ nghiệm thu hình thức, kết quả nghiên cứu sẽ phải qua thẩm định của tổ chuyên gia độc lập, báo cáo đánh giá được công khai như một tài liệu khoa học để xã hội, doanh nghiệp cùng tham khảo. Cách làm này vừa giám sát xã hội, vừa tạo cơ sở cho nghiên cứu tiếp theo, kể cả khi đề tài thất bại nhưng mở ra hướng đi mới. Đây cũng là cách nhiều quốc gia như Hàn Quốc, Australia áp dụng, với mô hình MEL (Monitoring – Evaluation – Learning).

Kinh phí sẽ phân bổ dựa trên hiệu quả: Tổ chức, cá nhân nào tạo ra tác động xã hội, thương mại hóa được kết quả sẽ tiếp tục được cấp vốn. Ngược lại, tiến độ chậm, giải ngân kém sẽ bị chấm dứt, thậm chí thu hồi.

Các chính sách mới sẽ tập trung hỗ trợ theo kết quả đầu ra thay vì “mua lại” sáng chế. Nhà nước sẽ ưu tiên tài trợ thông qua cơ chế đấu thầu, quỹ đổi mới sáng tạo quốc gia (NATIF) và quỹ cấp địa phương, khuyến khích doanh nghiệp thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu. Việc hỗ trợ vốn vay, giảm lãi suất cũng được triển khai song hành để doanh nghiệp có điều kiện đổi mới công nghệ.

Trong tuyển chọn và đấu thầu đề tài nghiên cứu, không phân biệt công hay tư; bất cứ viện nghiên cứu, trường đại học hay doanh nghiệp nào có năng lực khoa học đều có thể tham gia. Tiêu chí quan trọng nhất là năng lực chuyên môn và thành tích nghiên cứu thực tiễn.

Một điểm đổi mới căn bản là thay đổi cách đánh giá nhân tài khoa học: không dựa vào học hàm, học vị mà dựa vào kết quả thực tế. Nhà khoa học được coi là xuất sắc nếu công trình nghiên cứu mang lại giá trị cho tri thức, kinh tế hay đời sống xã hội. Thậm chí, những nhà sáng chế không chuyên nhưng tạo ra sản phẩm hữu ích, có sức lan tỏa rộng rãi cũng được ghi nhận, hỗ trợ để tiếp tục phát triển.

Để thu hút nhân tài, thay vì mời gọi bằng lương bổng hay vị trí hành chính, chính sash sẽ giao việc lớn, cấp quyền tự chủ, kèm kinh phí và điều kiện làm việc đầy đủ. Đây chính là triết lý mới để tạo động lực và giữ chân các nhà khoa học trong nước cũng như quốc tế.

Cuối cùng, về cơ chế định giá tài sản trí tuệ trong các trường, viện, chính sách mới không áp dụng định giá cứng nhắc mà dựa vào thỏa thuận thị trường, gắn với trách nhiệm pháp lý và cơ chế kiểm soát nội bộ, nhằm ngăn chặn trục lợi và bảo đảm quyền lợi chính đáng cho nhà khoa học.

Luật 2025 xác định doanh nghiệp là trung tâm của hệ sinh thái khoa học công nghệ. Đề tài, dự án đều được triển khai theo cơ chế đấu thầu, công khai, không phân biệt công lập hay tư nhân.