Nhu cầu tất yếu từ nền kinh tế số
Những dịp này, tại một giảng đường đại học ở ngoại thành Hà Nội, lớp học trực tuyến kết hợp trực tiếp (blended learning) vẫn diễn ra nhộn nhịp. Sinh viên có thể tham gia qua zoom, tương tác qua nền tảng quản lý học tập, còn giảng viên thì vừa giảng bài trên bục vừa điều hành phòng thí nghiệm ảo. Khung cảnh này phản ánh một xu thế toàn cầu: Giáo dục đại học không còn là đặc quyền, mà đang dần trở thành “phổ cập” - một yêu cầu tất yếu trong kỷ nguyên số hóa và phát triển bền vững.
Nếu như vài thập kỷ trước, học đại học chỉ là giấc mơ xa vời đối với phần lớn thanh niên thì ngày nay, cánh cửa ấy ngày càng rộng mở. Sự phát triển của công nghệ số, nhu cầu nhân lực chất lượng cao và áp lực cạnh tranh toàn cầu đã khiến giáo dục đại học trở thành nhu cầu thiết yếu.
Thí sinh đến tìm hiểu thông tin và nộp hồ sơ tại một trường đại học. Ảnh: Đan Phương/Báo Tin tức và Dân tộc
Khi nền kinh tế số phát triển, các ngành nghề truyền thống cũng phải thay đổi. Báo cáo Future of Jobs 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) dự báo rằng: “85% công việc trong thập kỷ tới sẽ đòi hỏi kỹ năng bậc đại học hoặc tương đương”. Điều này đặt ra áp lực lớn cho các quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng giáo dục đại học.
Không chỉ vậy, theo Ngân hàng Thế giới: “Tỷ lệ người dân tiếp cận giáo dục đại học cao hơn có mối tương quan trực tiếp với năng suất lao động và tốc độ đổi mới sáng tạo của quốc gia”. Nghĩa là, phổ cập đại học không chỉ vì nhu cầu học tập, mà còn là nền tảng cho sự thịnh vượng.
Thách thức trên con đường phổ cập
Việt Nam đã có nhiều bước đi rõ ràng. Nghị quyết 29-NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhấn mạnh: “Phát triển giáo dục đại học gắn với nhu cầu xã hội, đào tạo nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”.
Chuyên gia giáo dục, PGS.TS Phan Thị Thanh Thảo nhìn nhận, Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045 do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành đã xác định: “Phổ cập giáo dục đại học là mục tiêu dài hạn, gắn với tiến trình chuyển đổi số quốc gia và sự hội nhập quốc tế”.
Tuy nhiên, phổ cập đại học ở Việt Nam không đơn giản. Các trường vẫn phải đối diện với thách thức. Chất lượng đào tạo, dù mở rộng quy mô nhưng phải giữ vững chuẩn đầu ra.
Về cơ sở hạ tầng và công nghệ, nhiều trường ở địa phương chưa đủ điều kiện cho giảng dạy số hóa. Bên cạnh đó, sự chênh lệch vùng miền tương đối lớn, khi cơ hội tiếp cận đại học còn hạn chế đối với học sinh nghèo, vùng sâu vùng xa.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) năm 2023, tỷ lệ sinh viên đại học đến từ nhóm hộ nghèo vẫn chỉ chiếm dưới 10%, cho thấy sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận.
Dẫu vậy, cũng có nhiều tín hiệu tích cực. Một số trường đại học ở Việt Nam đã mạnh dạn triển khai mô hình đào tạo kết hợp (blended learning), chương trình liên kết quốc tế và học liệu mở (OER). Những bước đi này không chỉ giúp giảm chi phí đào tạo, mà còn đưa tri thức đến gần hơn với đông đảo người học.
Thực tế, UNESCO cũng khuyến nghị các quốc gia nên phát triển hệ sinh thái học tập mở, trong đó giáo dục đại học trở thành một phần trong vòng đời học tập suốt đời, thay vì chỉ giới hạn trong 4 năm trên ghế giảng đường.
Trong bức tranh toàn cầu hóa và số hóa, việc một quốc gia có lực lượng lao động trình độ đại học phổ biến sẽ quyết định khả năng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Với những chính sách hiện nay, cùng quyết tâm đổi mới, Việt Nam đang đi đúng hướng để biến giấc mơ phổ cập đại học thành hiện thực.